Một trong những tác phẩm tiêu biểu của Tô Hoài là Dế Mèn phiêu lưu kí. Nổi bật trong đoạn trích là nhân vật Dế Mèn. Nhân vật này đã được khắc họa vô cùng sinh động trong đoạn trích “Bài học đường đời đầu tiên”.

Trước tiên, Dế Mèn được khắc họa về ngoại hình. Đoạn văn mở đầu là lời Dế Mèn tự giới thiệu về bản thân với giọng điệu tự hào.Vì ăn uống điều độ, làm việc có chừng mực nên Dế Mèn rất chóng lớn. Chẳng bao lâu thì Mèn đã trở thành một chàng dế thanh niên khỏe mạnh, cường tráng. Những bộ phận trên cơ thể của Dế Mèn được tác giả miêu tả chi tiết. Đôi càng “mẫm bóng” cùng “những cái móng vuốt ở chân, ở khoeo cứ cứng dần và nhọn hoắt”. Thân hình “rung rinh một màu nâu bóng mỡ soi gương được và rất ưa nhìn”. Đầu “to ra và nổi từng tảng, rất bướng”. Hai cái răng thì đen nhánh và “lúc nào cũng nhai ngoàm ngoạp như hai lưỡi liềm máy làm việc” cùng với sợi râu “dài và uốn cong một vẻ rất đỗi hùng dũng”. Hình ảnh Dế Mèn hiện lên giống như một con người - một chàng thanh niên tràn trề sức khỏe, năng lượng. Từng hành động được miêu tả của Dế Mèn gợi ra sự khỏe khoắn. Với những cái móng vuốt nhọn hoắt của mình, khi muốn thử sự lợi hại của chúng, chú lại “co cẳng lên đạp phanh phách vào các ngọn cỏ”. Dế Mèn còn tự nói về mình đầy tự hào: “Cứ chốc chốc tôi lại trịnh trọng và khoan thai đưa cả hai chân lên vuốt râu”, “thỉnh thoảng, tôi ngứa chân đá một cái”. Giọng phần có phần hài hước, pha chút kiêu ngạo.

Tiếp đến, Dế Mèn hiện lên qua nét tính cách. Một chàng thanh niên hung hăng, ngang ngược và kiêu ngạo. Dế Mèn nghĩ mình là nhất nên dám cà khịa với tất cả mọi bà con trong xóm: quát mắng chị Cào Cào, đá ghẹo anh Gọng Vó. Đặc biệt là với anh bạn hàng xóm Dế Choắt: “Sao chú mày sinh sống cẩu thả quá như thế. Nhà cửa đâu mà tuềnh toàng… Ôi thôi, chú mày ơi! Chú mày có lớn mà chẳng có khôn..”. Cả khi Dế Choắt muốn nhờ giúp đỡ, thì Dế Mèn lại khinh khỉnh: “Hức! Thông ngách sang nhà ta? Dễ nghe nhỉ? Chú mày hôi như cú mèo thế này, ta nào chịu được. Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi. Đào tổ nông thì cho chết!”. Hình ảnh Dế Mèn càng thêm sinh động, gần gũi với nét tính cách như một con người.

Nhưng bởi vì thói kiêu căng, ngạo mạn mà Dế Mèn đã phải nhận bài học đắt giá. Dế Mèn bày trò trêu chị Cốc, khiến chị ta tức giận. Nhưng sau đó, cậu ta chỉ dám nằm yên trong tổ, không dám ra nhận lỗi. Cuối cùng, Dế Choắt đáng thương bị chị Cốc mổ cho đến chết. Hành động của Dế Mèn có phần xốc nổi, cho thấy sự thiếu chín chắn, trưởng thành của nhân vật này. Đó chính là sự đối lập giữa ngoại hình và tính cách của nhân vật. Lời khuyên của Dế Choắt - người mà Dế Mèn luôn coi thường nay lại có sức cảm hóa lớn: “Ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết suy nghĩ sớm muộn rồi cũng mang họa vào thân”. Cái chết của Dế Choắt khiến Dế Mèn ân hận, xót xa. Rõ ràng, Dế Mèn cũng có tình cảm, Chính nhờ câu nói đó, Dế Mèn mới thức tỉnh, nhận ra lỗi lầm. Có thể thấy rằng nhân vật Dế Mèn là nhân vật tiêu biểu của truyện đồng thoại - được tác giả xây dựng vừa mang những đặc điểm của loài vật, vừa mang những đặc điểm của con người.