Một ví dụ về mối quan hệ biện chứng trong tư duy có thể là sự đối lập giữa lý thuyết và thực tế. Lý thuyết là một hệ thống ý tưởng hoặc nguyên tắc được xây dựng dựa trên quan sát và phân tích. Thực tế là những sự kiện và hiện tượng xảy ra trong thực tế.

Ví dụ, trong lĩnh vực kinh tế, lý thuyết cho rằng nếu tăng thuế đối với các sản phẩm xa xỉ như ô tô sang trọng, người tiêu dùng sẽ giảm việc mua các sản phẩm này và chuyển sang mua các sản phẩm giá rẻ hơn. Điều này sẽ làm giảm sự tiêu thụ của các sản phẩm xa xỉ và ảnh hưởng đến doanh số bán hàng của các công ty sản xuất ô tô sang trọng.

Tuy nhiên, trong thực tế, mối quan hệ biện chứng xuất hiện khi các công ty sản xuất ô tô sang trọng không chỉ đơn giản là giảm doanh số bán hàng, mà còn tạo ra những biện pháp khác nhau để thích ứng với tình hình. Ví dụ, họ có thể tăng cường quảng cáo và khuyến mãi để thu hút khách hàng, hoặc phát triển các dòng sản phẩm mới nhằm đáp ứng nhu cầu của thị trường.

Mối quan hệ biện chứng trong xã hội có thể được thấy trong cuộc tranh luận về quyền tự do cá nhân và trách nhiệm xã hội. Một số người cho rằng quyền tự do cá nhân là quan trọng nhất và không nên bị hạn chế, trong khi những người khác cho rằng trách nhiệm xã hội cần được đặt lên hàng đầu để đảm bảo sự công bằng và sự phát triển bền vững của xã hội. Mối quan hệ biện chứng giữa hai quan điểm này tạo ra cuộc tranh luận và thúc đẩy sự phát triển của xã hội.

Trong tự nhiên, mối quan hệ biện chứng có thể được thấy trong sự tương đối giữa sự tồn tại và sự diệt vong. Một loài sinh vật có thể tồn tại và phát triển trong một môi trường nhất định, nhưng cũng có thể bị diệt vong nếu môi trường thay đổi quá nhanh hoặc không phù hợp. Sự tương đối giữa sự tồn tại và sự diệt vong tạo ra một quá trình tiến hóa liên tục, trong đó các loài phải thích nghi và tiến hóa để tồn tại trong môi trường thay đổi.