Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa được thành lập vào ngày 2 tháng 9 năm 1945, ngay sau khi kết thúc Thế chiến II. Tình thế "ngàn cân treo sợi tóc" được ám chỉ tại thời điểm này bởi sự phức tạp và khó khăn của hoàn cảnh lịch sử mà Việt Nam đối diện.

Sau khi giành độc lập, Việt Nam phải đối mặt với nhiều thách thức như sự can thiệp của các cường quốc, xung đột với Pháp trong cuộc chiến tranh Đông Dương, sự chia rẽ nội bộ, và áp lực từ các phe phái chính trị khác nhau. Tình hình kinh tế, xã hội, và chính trị trong nước cũng rất khó khăn.

Do đó, khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa mới được thành lập, nó đứng trước một tình thế rất mong manh và không chắc chắn, giống như việc một người đang đứng trên sợi tóc mỏng manh, bất kỳ sự cố hay sai lầm nhỏ cũng có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng.

Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ngay sau khi thành lập đã ở vào tình thế "ngàn cân treo sợi tóc" vì phải đương đầu với rất nhiều khó khăn :

- Quân đội của các thế lực đế quốc và phản động quốc tế trong phe Đồng minh, dưới danh nghĩa giải giáp quân đội Nhật, đã kéo vào nước ta với những âm mưu rất thâm độc:

     + Từ vĩ tuyến 16 trở ra Bắc: 20 vạn quân Tưởng kéo theo các tổ chức phản động Việt Quốc, Việt Cách nhằm lật đổ chính quyền cách mạng.

     + Từ vĩ tuyến 16 trở vào Nam: hơn 1 vạn quân Anh mở đường cho thực dân Pháp quay trở lại xâm lược nước ta lần thứ hai.

     + Trên đất nước ta lúc đó vẫn còn 6 vạn quân Nhật đang chờ giải giáp.

     + Các thế lực phản động trong nước lợi dụng tình hình này nổi dậy chống phá.

- Trong lúc đó, tình hình đất nước gặp rất nhiều khó khăn:

     + Chính quyền cách mạng vừa mới ra đời, chưa được củng cố.

     + Kinh tế chủ yếu là nông nghiệp nghèo nàn, lạc hậu, bị chiến tranh tàn phá nặng nề, thiên tai liên tiếp làm cho nạn đói thêm trầm trọng.

     + Nền tài chính nước nhà trống rỗng.

     + Các tệ nạn xã hội do chế độ cũ để lại hết sức tai hại, đặc biệt là nạn mù chữ...

=> Những khó khăn đó đã đặt nước ta vào tình thế "ngàn cân treo sợi tóc", yêu cầu cấp bách cho toàn Đảng, toàn dân ta lúc này là phải có những biện pháp sáng suốt, kịp thời để chống thù trong giặc ngoài.