Quá trình phiên mã (transcription) và dịch mã (translation) của gen là hai bước quan trọng trong việc biểu hiện gen. Dưới đây là mô tả chi tiết về từng bước:

### 1. Phiên mã (Transcription)

Phiên mã là quá trình tổng hợp RNA từ DNA. Bước này diễn ra trong nhân tế bào.

**Các bước trong quá trình phiên mã:**

- **Khởi đầu (Initiation):**
- Enzyme RNA polymerase gắn vào vùng promoter của gen trên DNA.
- DNA bắt đầu mở ra, tạo thành chuỗi đơn của DNA với hai mạch tách rời.

- **Kéo dài (Elongation):**
- RNA polymerase di chuyển dọc theo mạch DNA, tổng hợp RNA bằng cách kết hợp các nucleotide của RNA theo nguyên tắc bổ sung với mạch DNA.
- Khi RNA polymerase tiến về phía trước, nó làm mở rộng chuỗi RNA đang được tổng hợp.

- **Kết thúc (Termination):**
- Khi RNA polymerase gặp tín hiệu kết thúc trên DNA (đoạn DNA có các trình tự đặc biệt), quá trình phiên mã sẽ dừng lại.
- RNA polymerase và chuỗi RNA mới được tách ra khỏi mạch DNA.

- **Xử lý RNA (RNA Processing - chỉ ở tế bào eukaryote):**
- RNA sơ khai (pre-mRNA) trải qua quá trình cắt (splicing) để loại bỏ intron và giữ lại exon.
- Thêm 5’ cap và poly-A tail vào đầu 5' và 3' của mRNA để bảo vệ và giúp quá trình dịch mã sau này.

### 2. Dịch mã (Translation)

Dịch mã là quá trình tổng hợp protein từ mRNA. Quá trình này diễn ra tại ribosome trong tế bào chất.

**Các bước trong quá trình dịch mã:**

- **Khởi đầu (Initiation):**
- Ribosome gắn vào đầu 5' của mRNA.
- tRNA mang amino acid đầu tiên (thường là metionine) đến vị trí A (aminoacyl site) của ribosome.
- tRNA này gắn với codon khởi đầu (AUG) trên mRNA.

- **Kéo dài (Elongation):**
- Ribosome di chuyển dọc theo mRNA, mỗi lần đọc một bộ ba nucleotide (codon).
- tRNA tiếp theo mang amino acid thứ hai gắn vào vị trí A.
- Một liên kết peptide được hình thành giữa hai amino acid,
- Ribosome di chuyển một bước, làm cho tRNA đã được sử dụng chuyển sang vị trí E (exit site) và ra khỏi ribosome, trong khi tRNA mới sẽ vào vị trí A.

- **Kết thúc (Termination):**
- Khi ribosome đọc đến một codon kết thúc (UAA, UAG, hoặc UGA), không có tRNA nào tương ứng với codon này.
- Thay vào đó, một yếu tố giải phóng (release factor) vào vị trí A và giải phóng chuỗi polypeptide ra khỏi ribosome.
- Ribosome sau đó tách ra khỏi mRNA.

### Kết luận

Hai quá trình phiên mã và dịch mã làm việc cùng nhau để chuyển thông tin di truyền từ DNA sang protein, một phần thiết yếu trong việc biểu hiện gen và chức năng tế bào. Phiên mã chuyển đổi DNA thành mRNA, trong khi dịch mã chuyển đổi thông tin từ mRNA thành chuỗi amino acid, cuối cùng hình thành nên protein.