Trong nền văn học Việt Nam, Nam Cao được biết đến như một nhà văn tiêu biểu với phong cách thực hiện sâu sắc, đầy lòng nhân đạo. Một trong những tác phẩm nổi tiếng của ông là "Lão Hạc", câu chuyện về một người nông dân nghèo khổ nhưng mang trong mình tình yêu thương và lòng tự trọng cao cả. Nhân vật Lão Hạc hiện lên như một tấm kính phản ánh bi kịch của người nông dân trước Cách mạng tháng Tám, đồng thời hiện những sản phẩm chất cao quý của họ

Lão Hạc là một nông dân nghèo, sống trong hoàn cảnh hết sức khó khăn. Vợ lão mất sớm, con trai lão vì không có tiền cưới vợ nên đã bỏ chí đi làm ăn xa. Lão phải sống cô đơn trong căn nhà nhỏ, chỉ có một con chó Vàng làm bạn. Những chi tiết này đã khắc họa rõ nét sự cô độc và nỗi đau khổ của Lão Hạc, một người nông dân phải đối mặt với những khó khăn chồng chất trong cuộc đời

Thế nhưng, ẩn sau vẻ ngoài đau khổ và cuộc đời nghèo khó ấy là một tâm hồn trong sáng và nhân hậu. Lão Hạc yêu thương con trai mình vô bờ bến, dù nghèo khó đến đâu, lão vẫn cố gắng tiết kiệm, dành tiền để lại cho con. Khi phải bán con chó Vàng, món quà kỷ niệm của con trai, lão đã rất đau đớn và khó khăn. Điều này có thể thực hiện tình yêu thương và lòng trung thành của lão đối với con trai và cả chó. Hành động này không chỉ là biểu hiện của tình cảm sâu sắc mà còn được cho là cao thượng và hy sinh của người già dành cho những người

Lão Hạc cũng là một người có lòng tự trọng cao. Trong những ngày cuối đời, lão không muốn làm phiền đến hàng xóm, đặc biệt là ông giáo - người bạn thân thiết và đồng cảm với lão. Dù nghèo khó, lão Hạc vẫn quyết định từ chối nhận sự giúp đỡ từ ông giáo dục. Lão muốn tự mình vượt qua khó khăn và giữ vững sản phẩm giá của bản thân. Cuối cùng, khi cảm thấy không thể tiếp tục sống được nữa mà không làm mất đi sự tự trọng, lão Hạc đã chọn cách kết thúc cuộc đời mình bằng một cách đầy đủ

Cái chết của Lão Hạc không chỉ là sự giải thoát khỏi nỗi đau khổ và bế tắc trong cuộc sống mà còn là sự bảo đảm an toàn tự nhiên và sản phẩm giá cả. Qua nhân vật Lão Hạc, Nam Cao đã thể hiện một bi kịch sâu sắc của người nông dân trước cách mạng: nghèo khổ, cô đơn, bị ngâm ép đến bước đường cùng. Nhưng đồng thời, tác giả cũng chào ca những sản phẩm chất cao đẹp của họ: tình yêu thương, lòng tự trọng và sự hy sinh cao

Như vậy, nhân vật Lão Hạc không chỉ là biểu tượng của nông dân Việt Nam trong thời kỳ trước cách mạng mà còn là lời nhắc nhở về giá trị nhân đạo, về lòng tự trọng và tình người. Bằng bút chân thực, Nam Cao đã khắc họa thành công một nhân vật có chiều sâu tâm hồn, để tái hiện ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc. Lão Hạc là minh chứng cho dù trong hoàn cảnh nào, con người vẫn có thể giữ giá sản phẩm và lòng tự trọng của mình.

Nam Cao là nhà văn hiện thực xuất sắc với những truyện ngắn, truyện dài chân thực viết về hai mảng đề tài chính: người nông dân nghèo đói bị vùi dập và người trí thức nghèo, sống mòn mỏi bế tắc trong xã hội xưa cũ. Trong đó, “Lão Hạc” được coi là truyện ngắn tiêu biểu nhất viết về người nông dân khi đã xây dựng được hình tượng nhân vật lão Hạc - nhân vật chính của tác phẩm.

Lão Hạc là một người nông dân nghèo khổ. Vợ mất sớm, một mình nuôi con khôn lớn. Tài sản trong nhà không có gì ngoài ba sào vườn, một túp lều nhỏ và một con chó. Lão không có đủ tiền cho con trai cưới vợ. Chán nản, anh con trai bỏ đi đồn điền cao su, bỏ lại lão sống một mình. Sau một trận ốm, trong nhà không còn gì để ăn, lão quyết định bán cậu Vàng - kỉ vật mà con trai để lại, không chỉ là một con vật mà còn giống như một người bạn.

Cuộc sống khốn khó là vậy, nhưng lão vẫn giữ được những phẩm chất tốt đẹp. Nổi bật lên là một con người hiền lành, nhân hậu và giàu tình yêu thương. Lão vô cùng thương yêu con của mình. Khi không lo được cho con cưới vợ, lão đã vô cùng đau khổ. Vì thương con, lão chấp nhận sống cô đơn một mình lúc tuổi già ốm yếu để con ra đi cho thỏa chí. Con đi rồi, lão lại dồn hết tình cảm vào con chó Vàng - là kỉ vật duy nhất mà con để lại: “Con chó là của cháu nó mua đấy chứ!... Nó mua về nuôi, định để đến lúc cưới vợ thì giết thịt”. Nhìn thấy nó, lão tưởng như được thấy chính con trai mình. Không chỉ vậy, tình yêu thương con của lão còn khiến lão chịu đựng cái đói mà kiên quyết không chịu bán đi mảnh vườn - của hồi môn của con. Thậm chí lão Hạc quyết định lựa chọn cái chết để không động đến số tiền dành cho con. Lão bán đi căn nhà, đem hết số tiền sang nhà ông giáo gửi và nhờ trông coi mảnh vườn. Khi con trai lão về sẽ giao lại cho anh. Không chỉ đối với con trai, lão Hạc còn dành tấm lòng yêu thương dành cho con Vàng. Lão đối xử với nó như với một con người. Cho ăn bằng một cái bát lớn như của nhà giàu, có gì ăn cũng gắp cho nó cùng ăn. Mỗi khi rảnh rỗi còn đem nó ra tẳm rửa, bắt giận. Mỗi khi lão uống rượu có đồ nhắm ngon lại gắp cho nó một miếng như người ta gắp thức ăn cho con cháu trong nhà. Thường xuyên tâm sự với nó, vỗ về ôm ấp. Lão coi con Vàng giống như một người bạn hơn là một con chó. Để rồi đến khi phải bán nó, lão đã vô cùng đau đớn, day dứt. Cái quyết định bán cậu Vàng vô cùng khó khăn, trăn trở giống như phải quyết định một việc trọng đại trong đời. Khi kể lại việc bán cậu Vàng cho ông giáo nghe, lão Hạc vô cùng đau đớn, tự trách bản thân mình nỡ đi lừa một con chó.

Lão Hạc cùng là một con người sống trong sạch, giàu lòng tự trọng. Dù sống trong hoàn cảnh túng quẫn, chỉ ăn củ chuối, sung luộc… nhưng lại từ chối “một cách gần như hách dịch” những gì ông giáo ngầm cho lão. Lão chỉ đến nhờ ông giáo hai việc. Một là, nhờ ông giáo trông nom hộ mảnh vườn, khi thằng con trai về sẽ giao lại cho nó. Hai là, nhờ ông ông giáo giữ hộ để khi mình chết thì nhờ ông giáo và bà con lo liệu ma chay cho mình. Sau đó, lão đến xin Binh Tư một ý bả chó và nói dối rằng dạo này có con chó hay đến vườn nhà lão nên muốn đánh bả nó. Nếu được lão sẽ mời hắn uống rượu. Nhưng thực ra lão Hạc dùng số bả chó ấy để tự tử. Nhà văn đã khắc họa hình ảnh lão Hạc khi chết đầy ám ảnh: “Lão Hạc đang vật vã trên giường, đầu tóc rũ rượi, quần áo xộc xệch, hai mắt long sòng sọc. Lão tru tréo, bọt mép sùi ra, khắp người lão chốc chốc lại bị giật mạnh một cái. Lão vật vã đến hai giờ đồng hồ mới chết”. Cái chết dữ dội, đau đớn và thê thảm của một con người lương thiện.

Nhà văn Nam Cao đã sử dụng nghệ thuật miêu tả nhân vật vô cùng thành công. Cùng với đó là ngôn ngữ kể chuyện giàu tính tạo hình và sức gợi cảm kết hợp với tài năng miêu tả nội tâm nhân vật để khắc họa thành công nhân vật lão Hạc.

Như vậy, qua nhân vật Lão Hạc, Nam Cao đã đã khắc họa chân thực cuộc đời của người nông dân Việt Nam trước cách mạng cùng với đó là phẩm chất cao quý của họ.