C. Sự phát triển của các hình thái kinh tế – xã hội vừa tuân theo các quy luật chung của xã hội vừa bị chi phối bởi điều kiện cụ thể của mỗi quốc gia, dân tộc. Điều này cho thấy Marx coi sự phát triển của xã hội là một quá trình khách quan, diễn ra theo những quy luật tất yếu nhưng cũng chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố cụ thể như lịch sử, văn hóa và điều kiện địa lý.

1. Khái niệm hình thái kinh tế – xã hội:

   • Theo Marx, mỗi hình thái kinh tế – xã hội là một giai đoạn phát triển cụ thể của xã hội loài người, được xác định bởi phương thức sản xuất, tức là mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất. Hình thái kinh tế – xã hội gồm ba yếu tố chính: lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất và kiến trúc thượng tầng.

2. Quá trình lịch sử tự nhiên:

   • Tính lịch sử: Sự phát triển của các hình thái kinh tế – xã hội không diễn ra một cách ngẫu nhiên, mà theo quy luật khách quan của xã hội loài người. Xã hội loài người tiến hóa từ các hình thái thấp lên cao, từ cộng sản nguyên thủy, chiếm hữu nô lệ, phong kiến, tư bản chủ nghĩa và cuối cùng là xã hội cộng sản.

   • Tính tự nhiên: Marx gọi sự phát triển này là "tự nhiên" vì nó không phải là kết quả của một ý chí cá nhân hay tổ chức nào. Thay vào đó, sự phát triển này tuân theo những quy luật khách quan của sự vận động của xã hội và kinh tế, giống như sự phát triển của các hiện tượng tự nhiên. Tuy nhiên, con người với ý thức và hành động của mình có thể tác động vào quá trình này, nhưng không thể thay đổi hoàn toàn quy luật chung.

3. Các quy luật chi phối sự phát triển:

   • Quy luật về sự phù hợp giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất: Khi lực lượng sản xuất phát triển đến một mức độ nhất định mà quan hệ sản xuất không còn phù hợp, sự thay đổi sẽ diễn ra. Điều này dẫn đến sự chuyển biến từ một hình thái kinh tế – xã hội cũ sang một hình thái mới.

   • Quy luật đấu tranh giai cấp: Sự phát triển của xã hội thường đi kèm với đấu tranh giữa các giai cấp đối lập (ví dụ: chủ nô và nô lệ, địa chủ và nông dân, tư sản và vô sản). Đấu tranh giai cấp là động lực của sự thay đổi xã hội.

• Hiểu được quy luật phát triển của xã hội: Nghiên cứu sự phát triển của các hình thái kinh tế – xã hội giúp chúng ta nhận thức rõ về sự vận động tất yếu của lịch sử và xã hội, nhận biết những quy luật khách quan để không đi ngược lại xu thế phát triển của lịch sử.

• Định hướng cho hoạt động cách mạng: Hiểu được quá trình phát triển của xã hội có thể giúp các nhà lãnh đạo và những người hoạt động cách mạng xác định phương hướng và chiến lược phù hợp với thời đại, tránh những sai lầm do đi ngược lại với các quy luật phát triển khách quan.

Một ví dụ điển hình là sự chuyển đổi từ chế độ phong kiến sang tư bản chủ nghĩa ở châu Âu. Khi lực lượng sản xuất (như công nghiệp, công nghệ và thương mại) phát triển mạnh mẽ trong thế kỷ 17-18, quan hệ sản xuất phong kiến, với sự thống trị của tầng lớp quý tộc và nông nô, không còn phù hợp. Những mâu thuẫn này dẫn đến các cuộc cách mạng tư sản, như cuộc Cách mạng Pháp 1789, và hình thái kinh tế – xã hội tư bản chủ nghĩa dần thay thế chế độ phong kiến cũ.

Ở mỗi quốc gia và dân tộc, quá trình chuyển đổi này diễn ra với các điều kiện cụ thể khác nhau, nhưng quy luật chung là sự thay đổi từ một hình thái kinh tế – xã hội không còn phù hợp sang một hình thái mới, phù hợp với lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất tiên tiến hơn.