Soạn bài: Hầu trời

I. Vài nét về tác giả, tác phẩm

1. Tác giả

   - Tản Đà (1889 -1939) tên khai sinh là Nguyễn Khắc Hiếu, quê ở làng Khê Thượng, huyện bất Đạt, tỉnh Sơn Tây (nay Ba Vì, Hà Nội). Ông sinh ra và lớn lên trong buổi giao thời, Hán học đã tàn mà Tây học cũng mới bắt đầu, nên con người ông, kể cả học vấn, lối sống và sự nghiệp văn chương đều mang dấu ấn “người của hai thế kỉ” (Hoài Thanh).

   - Vào những năm 20 của thế kỉ XX, tên tuổi Tản Đà nổi lên như một ngôi sao sáng trên thi đàn. Các tác phẩm chính của Tản Đà: Khối tình con I, II (thơ – 1916, 1918), Giấc mộng con I, II (truyện phiêu lưu viễn tưởng – 1916, 1932), Khối tình vản chính, Khối tình bản phụ (luận thuyết – 1918), Còn chơi (thơ và văn xuôi – 19210, Thơ Tản Đà (1925),Giấc mộng lớn (tự truyện – 1928),...

   - Phong cách thơ: Lãng mạn, bay bổng, vừa phóng khoáng, vừa ngông nghênh, vừa cảm thương, vừa ưu ái,..Thơ văn ông có thể xem như là một ghạch nối giữa hai thời đại văn học của dân tộc: trung đại và hiện đại.

2. Tác phẩm: bài Hầu trời in trong tập Còn chơi, xuất bản lần đầu năm 1921.

Đọc hiểu văn bản

Câu 1 (trang 17 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):

Phân tích khổ đầu:

   - Thời gian: đêm qua

   - Không gian: Tĩnh lăng, yên tĩnh.

   - Điệp từ “thật”.

   - Câu cảm thán: Thật hồn! Thật phách! Thật thân thể .

→ Bộc lộ cảm xúc bàng hoàng, bất ngờ.

=> Bốn câu thơ đầu là câu chuyện kể lại về một giấc mơ được lên cõi tiên.

Cách vào đề của bài thơ gây được một mối nghi vấn, gợi trí tò mò cho người đọc. Cách vào chuyện như vậy vừa độc đáo, vừa có duyên là cho câu chuyện mà tác giả sắp kể trở nên lôi cuốn, hấp dẫn.

Câu 2 (trang 17 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):

   - Thái độ của tác giả khi đọc thơ cho trời và chư tiên: thi sĩ tỏ ra rất cao hứng và có phần tự đắc:

       Đọc hết văn vần lại văn xuôi

       Hết văn lý thuyết lại văn chơi

   - Thi nhân kể tường tận, chi tiết về những tác phẩm của mình:

       Hai quyển khối tình văn lí thuyết

       Hai khối tình con là văn chơi

       Thần tiên, giấc mộng văn tiểu thuyết

    - Chư tiên nghe thơ xúc động, ngưỡng mộ tài năng của tác giả:

       Tâm như nở dạ, Cơ lè lưỡi

       Hằng Nga, Chức Nữ chau đôi mày

       Song Thành, Tiểu Ngọc lắng tai đứng

       Đọc xong mỗi bài cùng vỗ tay

   - Thái độ của Trời khen rất nhiệt thành:

       Trời lại phê cho: “Văn thật tuyệt!

       Văn trần được thế chắc có ít!

       Nhời văn chuốt đẹp như sao băng!

       .....

   - Đoạn thơ thể hiện rất rõ cá tính của thi sĩ. Tản Đà đã ý thức rất rõ về tài năng của mình và cũng rất táo bạo, bộc lộ “cái tôi” đó. Ông cũng rất “ngông” khi tìm đến tận trời để khẳng định tài năng. Đây cũng là niềm khát khao trân thành trong lòng thi sĩ. Bởi giữa chốn hạ giới, văn chương lúc này không được coi trọng, “giá rẻ như bèo” nên Tản Đà chỉ còn biết lên tận trời để than vãn, để khẳng định và bộc lộ tài năng của bản thân.

   - Giọng đọc: Hóm hỉnh, ngông nghênh và có phần tự đắc.

Câu 3 (trang 17 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):

   Đoạn thơ rất hiện thực trong bài:

       Bẩm trời, cảnh con thực nghèo khó

       Trần gian thước đất cũng không có

       [...]

       Sức trong non yếu ngoài che rấp

       Một cây che chống bốn năm chiều.

Đoạn thơ nói lên một bức tranh chân thực về chính cuộc đời nhà thơ và của những văn sĩ khác lúc đó. Đó là cuộc sống cơ cực, vất vả, nghèo khó, làm chẳng đủ ăn... Bởi vậy dễ hiểu vì sao ông tìm lên đến tận trời để than vãn, để thỏa niềm khao khát, ước mơ của mình.

Là nhà văn giàu cảm hứng lãng mạn nhưng ông vẫn không thoát li khỏi cuộc đời, vẫn khao khát được khẳng định tài năng của mình. Hai cảm hứng này đan cài khăng khít và không tách biệt trong sáng tác của nhà văn.

Câu 4 (trang 17 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):

Đặc sắc về nghệ thuật

   - Thể loại: thể thơ thất ngôn trường thiên tự do.

   - Ngôn ngữ chọn lọc, tinh tế, rất gần với đời thường.

   - Cách kể chuyện hóm hỉnh, lôi cuốn người đọc.

   - Cảm xúc bộc lộ tự nhiên, phóng túng, tự do.

Luyện tập

Câu 1 (trang 17 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):

Cảm nhận về câu thơ mà mình thích nhất để thấy được phong cách thơ của Tản Đà.

Câu 2 (trang 17 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):

“Ngông” trong văn chương chỉ sự khác thường. Đó là phản ứng của những người nghệ sĩ tài hoa, cá tính, không chịu trói mình trong khuôn khổ chật hẹp, sống phóng túng, tự do, khẳng định cá tính và bản lĩnh của mình.

Cái “ngông” của thi sĩ Tản đà trong bài thơ được biểu hiện qua:

   - Nhà thơ ý thức sâu sắc về tài tài năng của mình: tự cho mình văn hay đến mức trời và chư tiên cũng phải tán thưởng...

   - Xem mình là một trích tiên bị đày xuống vì tội ngông.

   - Nhận mình là người nhà trời, được sai xuống để thực hiện sứ mệnh cao cả...

Soạn bài: Hầu trời (Tản Đà)

Bố cục: 3 phần

- Phần 1 (từ "đêm qua ... lạ lùng"): giới thiệu về câu truyện.

- Phần 2 ("chủ tiên ... chợ trời"): thi nhân đọc thơ cho Trời và chư tiên nghe.

- Phần 3 ("Trời lại phê cho ... sương tuyết"): thi nhân trò chuyện với trời.

Câu 1:

- Câu thơ tác giả đặt vấn đề có vẻ khách quan: Câu chuyện tôi sắp kể "chẳng biết có hay không". Chắc chắn người nghe thì cho là bịa đặt nhưng tác giả lại khẳng định mình ở trong trạng thái rất bình thường "Chẳng hoảng hốt, không mơ màng" và câu chuyện có vẻ là thật:

 Thật hồn! Thật phách! Thật thân thể! Thật được lên tiên - sướng lạ lùng. 

Điệp từ "Thật" kết hợp với hàng loạt dấu cảm khẳng định độ chân thật của câu chuyện của tác giả sắp kể.

Cách vào đề gây được mối nghi vấn để gợi trí tò mò ở người đọc, tạo sự hấp dẫn, muốn được nghe câu chuyện.

Câu 2:

* Thái độ của thi nhân khi đọc thơ:

- Thi nhân đọc thơ một cách cao hứng và có phần tự đắc, kể tường tận từng chi tiết về các tác phẩm của mình.

- Giọng đọc thơ của thi nhân vừa truyền cảm, vừa hóm hỉnh, vừa sảng khoái, cuốn hút người nghe.

=> Tản Đà là một người rất "ngông" khi dám lên Trời để khẳng định tài năng thơ văn của mình. Bởi lẽ, Tản Đà là một nhà thơ biết ý thức về tài năng và thơ văn của mình, dám đường hoàng bộc lộ cái "TÔI" cá thể của mình. Tản Đà trong văn chương thường biểu hiện thái độ phản ứng của người nghệ sĩ tài hoa, có cốt cách, có tâm hồn không muốn chấp nhận sự bằng phẳng, sự đơn điệu, nên thường tự đề cao, phóng đại cá tính của mình. Đó là niềm khao khát chân thành trong tâm hồn thi sĩ.

* Thái độ của người nghe thơ:

- Thái độ của Trời:

 + "Trời nghe, Trời cũng lấy làm hay". + "Văn thật tuyệt! ..." + "Nhời văn chuốt đẹp như sao băng    Khí văn hùng mạnh như mây chuyển!    Êm như gió thoảng, tinh như sương" ... 

=> Trời tỏ thái độ thật tâm đắc khi nghe thơ và cất lời khen rất nhiệt thành.

- Thái độ của Chư Tiên:

 Tâm như nở dạ, Cơ lè lưỡi Hằng Nga, Chức Nữ chau đôi mày Song Thành, Tiểu Ngọc lắng tai đứng Đọc xong mỗi bài cùng vỗ tay. 

=> Chư Tiên nghe thơ của thi nhân một cách xúc động, tán thưởng và hâm mộ.

Tóm lại, Thái độ của Trời và Chư Tiên khi nghe thơ đã tỏ ra rất thích thú và ngưỡng mộ tài năng thơ ca của thi nhân.

Câu 3: Đoạn thơ thể hiện cảm hứng hiện thực:

 "Bẩm trời cảnh con thực nghèo khó  ... Biết làm có được mà dám theo". 

=> Kể cho trời nghe cảnh mình ở hạ giới: một cảnh sống nghèo khó, vất vả đủ điều của kiếp nhà văn.

- Ý nghĩa đoạn thơ:

    + Đoạn thơ là bức tranh hiện thực về chính cuộc đời tác giả, cũng như bao nhà văn khác.

    + Tiếp sau đoạn thơ là tâm trạng tác giả, càng khiến người đọc ngậm ngùi trước cuộc sống cơ cực của một lớp nhà văn trong chế độ cũ.

Câu 4: Những cái mới và hay về nghệ thuật của bài thơ.

- Thể thơ: thể thất ngôn trường thiên tự do, không bị trói buộc bởi khuôn mẫu nào.

- Ngôn từ: hóm hỉnh, có duyên, lôi cuốn người đọc.

- Cách biểu hiện cảm xúc: tự do, phóng túng.

Dưới ngòi bút của tác giả, Trời và Chư tiên không có một chút gì đạo mạo, ngược lại các đấng siêu nhiên đó cũng có cách bộ lộ cảm xúc rất ngộ nghĩnh, bình dân (lè lưỡi, chau mày, tranh nhau dặn, ...)

II. Luyện tập

Câu 1:

Tùy theo cảm nhận và tình cảm cá nhân mà học sinh có thể lựa chọn những câu thơ, ý tưởng thơ thú vị. Có thể tham khảo một số câu thơ, ý tưởng sau: "Bẩm quả có tên Nguyễn Khắc Hiếu/ Đày xuống hạ giới vì tội ngông". "Chư tiên ao ước tranh nhau dặn:/ "Anh gánh lên đây bán chợ Trời" ...

Câu 2: "Ngông" chỉ sự khác thường. "Ngông" trong văn chương dùng để chỉ một kiểu ứng xử xã hội và nghệ thuật khác thói thường có ở nhà văn, nhà thơ có ý thức cá nhân cao độ. (Trong văn chương người ta hay nhắc đến cái "ngông" của Nguyễn Công Trứ, Nguyễn Tuân, Tản Đà, ...)

- Cái "Ngông" của Tản Đà trong bài thơ này biểu hiện ở những điểm:

    + Tự cho mình văn hay đến mức Trời cũng phải tán thưởng.

    + Không thấy ai đáng là tri âm với mình ngoài Trời và Chư tiên.

    + Xem mình là một "trích tiên" bị "đày xuống hạ giới vì tội ngông".

    + Nhận mình là người nhà Trời xuống hạ giới thực hành "Thiên lương", một sứ mệnh cao cả.

    + Xem các đấng siêu nhiên là tri âm, bình dân, ... .

Soạn bài: Hầu trời (Tản Đà)

Bố cục: 3 phần

- Phần 1 (từ "đêm qua ... lạ lùng"): giới thiệu về câu truyện.

- Phần 2 ("chủ tiên ... chợ trời"): thi nhân đọc thơ cho Trời và chư tiên nghe.

- Phần 3 ("Trời lại phê cho ... sương tuyết"): thi nhân trò chuyện với trời.

Câu 1:

- Câu thơ tác giả đặt vấn đề có vẻ khách quan: Câu chuyện tôi sắp kể "chẳng biết có hay không". Chắc chắn người nghe thì cho là bịa đặt nhưng tác giả lại khẳng định mình ở trong trạng thái rất bình thường "Chẳng hoảng hốt, không mơ màng" và câu chuyện có vẻ là thật:

 Thật hồn! Thật phách! Thật thân thể! Thật được lên tiên - sướng lạ lùng. 

Điệp từ "Thật" kết hợp với hàng loạt dấu cảm khẳng định độ chân thật của câu chuyện của tác giả sắp kể.

Cách vào đề gây được mối nghi vấn để gợi trí tò mò ở người đọc, tạo sự hấp dẫn, muốn được nghe câu chuyện.

Câu 2:

* Thái độ của thi nhân khi đọc thơ:

- Thi nhân đọc thơ một cách cao hứng và có phần tự đắc, kể tường tận từng chi tiết về các tác phẩm của mình.

- Giọng đọc thơ của thi nhân vừa truyền cảm, vừa hóm hỉnh, vừa sảng khoái, cuốn hút người nghe.

=> Tản Đà là một người rất "ngông" khi dám lên Trời để khẳng định tài năng thơ văn của mình. Bởi lẽ, Tản Đà là một nhà thơ biết ý thức về tài năng và thơ văn của mình, dám đường hoàng bộc lộ cái "TÔI" cá thể của mình. Tản Đà trong văn chương thường biểu hiện thái độ phản ứng của người nghệ sĩ tài hoa, có cốt cách, có tâm hồn không muốn chấp nhận sự bằng phẳng, sự đơn điệu, nên thường tự đề cao, phóng đại cá tính của mình. Đó là niềm khao khát chân thành trong tâm hồn thi sĩ.

* Thái độ của người nghe thơ:

- Thái độ của Trời:

 + "Trời nghe, Trời cũng lấy làm hay". + "Văn thật tuyệt! ..." + "Nhời văn chuốt đẹp như sao băng    Khí văn hùng mạnh như mây chuyển!    Êm như gió thoảng, tinh như sương" ... 

=> Trời tỏ thái độ thật tâm đắc khi nghe thơ và cất lời khen rất nhiệt thành.

- Thái độ của Chư Tiên:

 Tâm như nở dạ, Cơ lè lưỡi Hằng Nga, Chức Nữ chau đôi mày Song Thành, Tiểu Ngọc lắng tai đứng Đọc xong mỗi bài cùng vỗ tay. 

=> Chư Tiên nghe thơ của thi nhân một cách xúc động, tán thưởng và hâm mộ.

Tóm lại, Thái độ của Trời và Chư Tiên khi nghe thơ đã tỏ ra rất thích thú và ngưỡng mộ tài năng thơ ca của thi nhân.

Câu 3: Đoạn thơ thể hiện cảm hứng hiện thực:

 "Bẩm trời cảnh con thực nghèo khó  ... Biết làm có được mà dám theo". 

=> Kể cho trời nghe cảnh mình ở hạ giới: một cảnh sống nghèo khó, vất vả đủ điều của kiếp nhà văn.

- Ý nghĩa đoạn thơ:

    + Đoạn thơ là bức tranh hiện thực về chính cuộc đời tác giả, cũng như bao nhà văn khác.

    + Tiếp sau đoạn thơ là tâm trạng tác giả, càng khiến người đọc ngậm ngùi trước cuộc sống cơ cực của một lớp nhà văn trong chế độ cũ.

Câu 4: Những cái mới và hay về nghệ thuật của bài thơ.

- Thể thơ: thể thất ngôn trường thiên tự do, không bị trói buộc bởi khuôn mẫu nào.

- Ngôn từ: hóm hỉnh, có duyên, lôi cuốn người đọc.

- Cách biểu hiện cảm xúc: tự do, phóng túng.

Dưới ngòi bút của tác giả, Trời và Chư tiên không có một chút gì đạo mạo, ngược lại các đấng siêu nhiên đó cũng có cách bộ lộ cảm xúc rất ngộ nghĩnh, bình dân (lè lưỡi, chau mày, tranh nhau dặn, ...)

II. Luyện tập

Câu 1:

Tùy theo cảm nhận và tình cảm cá nhân mà học sinh có thể lựa chọn những câu thơ, ý tưởng thơ thú vị. Có thể tham khảo một số câu thơ, ý tưởng sau: "Bẩm quả có tên Nguyễn Khắc Hiếu/ Đày xuống hạ giới vì tội ngông". "Chư tiên ao ước tranh nhau dặn:/ "Anh gánh lên đây bán chợ Trời" ...

Câu 2: "Ngông" chỉ sự khác thường. "Ngông" trong văn chương dùng để chỉ một kiểu ứng xử xã hội và nghệ thuật khác thói thường có ở nhà văn, nhà thơ có ý thức cá nhân cao độ. (Trong văn chương người ta hay nhắc đến cái "ngông" của Nguyễn Công Trứ, Nguyễn Tuân, Tản Đà, ...)

- Cái "Ngông" của Tản Đà trong bài thơ này biểu hiện ở những điểm:

    + Tự cho mình văn hay đến mức Trời cũng phải tán thưởng.

    + Không thấy ai đáng là tri âm với mình ngoài Trời và Chư tiên.

    + Xem mình là một "trích tiên" bị "đày xuống hạ giới vì tội ngông".

    + Nhận mình là người nhà Trời xuống hạ giới thực hành "Thiên lương", một sứ mệnh cao cả.

    + Xem các đấng siêu nhiên là tri âm, bình dân, ... .