Nhận định của Nguyễn Thanh Tâm về thơ là một góc nhìn sâu sắc về bản chất của thi ca. Ông cho rằng thơ không phải chỉ đơn thuần là việc thể hiện nội tâm hay cảm xúc mà còn là cách chúng ta bắt nhịp với những khoảnh khắc cảm xúc thăng hoa. Với trải nghiệm văn học của mình, tôi xin làm sáng tỏ nhận định này qua các tác phẩm nổi bật trong lịch sử văn học, cụ thể là thơ của Nguyễn Du, Xuân Diệu và Huy Cận.
Nguyễn Thanh Tâm nhấn mạnh rằng thơ không chỉ là “nội tâm” mà là “nhịp điệu của nội tâm.” Điều này có nghĩa rằng, thơ không chỉ dừng lại ở việc diễn đạt cảm xúc mà còn là cách cảm xúc được thể hiện thông qua hình thức, âm điệu và cấu trúc của ngôn từ. Trong bài thơ "Truyện Kiều" của Nguyễn Du, nhịp điệu và cách lựa chọn từ ngữ đã tạo nên những rung động mạnh mẽ. Những câu thơ như:
"Đau đớn thay phận đàn bà,
Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung"
Nguyễn Du đã tạo nên một nhịp điệu trầm bổng, đầy u sầu, phản ánh số phận nghiệt ngã của Thúy Kiều. Đó không phải là những lời tự sự thông thường, mà là nhịp điệu của nỗi đau, của sự thất vọng và cam chịu. Qua đó, cảm xúc không còn chỉ là nỗi đau thuần túy mà là một khoảnh khắc của sự thấu hiểu, của sự chiêm nghiệm về kiếp người.
Nguyễn Thanh Tâm khẳng định rằng thơ không phải là cảm xúc mà là khoảnh khắc thăng hoa, khi cảm xúc đạt đến đỉnh điểm và bùng nổ. Ở đây, chúng ta có thể nhìn nhận qua những bài thơ tình của Xuân Diệu, một nhà thơ nổi tiếng với cách diễn tả những cung bậc cảm xúc mãnh liệt. Trong bài thơ "Vội vàng", Xuân Diệu không chỉ thể hiện cảm xúc tiếc nuối trước thời gian trôi qua, mà ông đã đẩy cảm xúc ấy lên đỉnh cao của sự khát khao tận hưởng cuộc sống:
"Mau đi thôi! Mùa chưa ngả chiều hôm,
Ta muốn ôm,
Cả sự sống mới bắt đầu mơn mởn..."
Những từ ngữ như "ôm", "mơn mởn" không chỉ là biểu đạt cảm xúc, mà còn là sự thăng hoa, nơi cảm xúc đã được đẩy lên đỉnh điểm của sự sống động và khát khao.
Theo Nguyễn Thanh Tâm, thơ không bao giờ là chuyện “ở ngoài kia” mà là chuyện “ở trong này,” tức là những trải nghiệm và suy ngẫm nội tại của con người. Đọc thơ Huy Cận, đặc biệt là bài "Tràng giang", ta thấy sự hướng nội rõ nét. Bài thơ không chỉ miêu tả cảnh thiên nhiên hoang vắng, mà còn phản ánh sự cô đơn và hoang mang trong tâm hồn con người.
"Lơ thơ cồn nhỏ gió đìu hiu,
Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều,
Nắng xuống, trời lên sâu chót vót;
Sông dài, trời rộng, bến cô liêu."
Hình ảnh “sông dài, trời rộng, bến cô liêu” không chỉ là cảnh vật ngoại giới, mà còn là những tâm trạng sâu lắng, trầm tư về sự cô đơn của con người trước vũ trụ bao la. Cảm xúc trong thơ Huy Cận không nằm ở việc miêu tả thiên nhiên mà ở cách mà những hình ảnh thiên nhiên đó phản ánh trạng thái tâm hồn.
Cuối cùng, Nguyễn Thanh Tâm nói rằng thơ là nơi "mọi thứ đã được thâu nhận đầy đủ vào buồng chứa tâm can." Thơ, như một cách tích lũy và chắt lọc cảm xúc, là nơi mà nhà thơ dồn nén và làm phong phú những trải nghiệm của mình. Bài thơ "Chiều xuân" của Anh Thơ là một ví dụ tiêu biểu. Những hình ảnh thanh bình của mùa xuân không chỉ là cảnh vật bên ngoài mà còn là cảm xúc an yên, tĩnh lặng trong lòng tác giả:
"Em ngồi dưới bóng chiều xuân,
Nghe trong hơi gió tiếng thầm xa xôi..."
Tâm hồn của người thi sĩ đã trở thành nơi lưu giữ những âm thanh và hình ảnh của thiên nhiên, từ đó tạo ra những cảm xúc tinh tế, sâu lắng.
Qua các tác phẩm của Nguyễn Du, Xuân Diệu, Huy Cận và Anh Thơ, chúng ta thấy rằng nhận định của Nguyễn Thanh Tâm về thơ là hoàn toàn chính xác. Thơ không chỉ là biểu hiện của nội tâm hay cảm xúc, mà là sự nhịp nhàng, thăng hoa, và tích lũy của những khoảnh khắc cảm xúc sâu sắc. Thơ, qua đó, trở thành một phương tiện để con người khám phá và chia sẻ những điều tinh tế, sâu lắng nhất trong tâm hồn.