Trong văn học Việt Nam, nhiều tác phẩm sử dụng từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội để làm nổi bật màu sắc vùng miền và đặc trưng của các nhóm đối tượng xã hội. Dưới đây là một số ví dụ tiêu biểu: 1. Từ ngữ địa phương
- Tác phẩm: "Bến Quê" của Nguyễn Minh Châu
- Từ ngữ địa phương: “mạ” (mẹ), “rứa” (vậy), “chi” (gì), “nỏ” (không).
- Miền: Những từ này thuộc phương ngữ miền Trung, cụ thể là khu vực Quảng Bình, Nghệ An, Hà Tĩnh.
- Ví dụ: Trong tác phẩm, Nguyễn Minh Châu sử dụng từ “mạ” để gọi mẹ, một từ ngữ rất thân thuộc với người dân miền Trung.
- Tác phẩm: "Tắt đèn"của Ngô Tất Tố
- Từ ngữ địa phương:“cơm gạo mụ Phó Đoan” (cơm hẩm), “anh Phó” (từ kính ngữ dùng để chỉ người đàn ông lớn tuổi hơn).
- Miền: Miền Bắc, đặc biệt là vùng nông thôn đồng bằng Bắc Bộ.
- Ví dụ: Từ “mụ” thường xuất hiện trong các vùng quê miền Bắc để chỉ người phụ nữ lớn tuổi, thường có thái độ miệt thị hoặc thiếu tôn trọng.
2. Biệt ngữ xã hội
- Tác phẩm: "Số đỏ"của Vũ Trọng Phụng
- Biệt ngữ xã hội:“đĩ thõa” (để chỉ phụ nữ hư hỏng), “bồi” (người phục vụ ở các khách sạn, nhà hàng cao cấp).
- Nhóm đối tượng: Biệt ngữ này thường được sử dụng trong giới thượng lưu và công chức thời Pháp thuộc, đặc biệt trong xã hội đô thị Việt Nam những năm 1930-1940.
- Ví dụ: Từ “đĩ thõa” dùng trong tác phẩm để chỉ những người phụ nữ không có đạo đức, thường được sử dụng để chỉ trích trong tầng lớp thượng lưu bị tha hóa.
- Tác phẩm: "Chí Phèo" của Nam Cao
- Biệt ngữ xã hội: “làng Vũ Đại” (tên hư cấu cho một ngôi làng), “anh cối” (người say rượu).
- Nhóm đối tượng: Tầng lớp nông dân, người lao động và những người bị xã hội ruồng bỏ trong các làng quê miền Bắc.
- Ví dụ: Từ “anh cối” là một biệt ngữ dùng để chỉ người nghiện rượu, thường được áp dụng cho những người nông dân nghèo như nhân vật Chí Phèo trong truyện.
Việc sử dụng từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội trong các tác phẩm này không chỉ làm tăng tính chân thực mà còn tạo nên sự gần gũi, thể hiện sâu sắc văn hóa và đời sống của các tầng lớp nhân dân trong từng giai đoạn lịch sử.