Trong thế kỷ XVI-XVIII, nông nghiệp Đại Việt trải qua nhiều biến động lớn do sự ảnh hưởng của tình hình chính trị phức tạp, chiến tranh liên miên, và sự chia cắt đất nước thành Đàng Trong và Đàng Ngoài. Tuy vậy, nông nghiệp vẫn là nền tảng kinh tế chủ yếu của Đại Việt, với một số nét chính như sau:
1. Tình hình nông nghiệp
Đàng Ngoài: Khu vực phía Bắc dưới quyền trị của các chúa Trịnh và vua Lê. Ở đây, đất đai bị tập trung vào tay tầng lớp địa chủ và quý tộc, trong khi nông dân chịu nhiều gánh nặng thuế khóa và lao dịch. Hệ thống đê điều ở Đồng bằng sông Hồng được củng cố, giúp ngăn chặn lũ lụt và ổn định sản xuất nông nghiệp. Tuy nhiên, chiến tranh liên miên và tình trạng chiếm đoạt đất đai của địa chủ khiến nông nghiệp không phát triển mạnh mẽ.
Đàng Trong: Khu vực phía Nam dưới quyền của các chúa Nguyễn. Do điều kiện đất đai màu mỡ ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long, việc mở rộng và khai hoang đất mới được chú trọng. Các chúa Nguyễn đã thực hiện nhiều chính sách khuyến khích nông dân khai hoang, mang lại sự phát triển đáng kể cho nông nghiệp Đàng Trong.
2. Những điểm tích cực
Mở rộng diện tích đất canh tác: Cả Đàng Trong và Đàng Ngoài đều chú trọng mở rộng diện tích đất canh tác thông qua các chính sách khai hoang. Đặc biệt, Đàng Trong đã biến những vùng đất mới thành các khu vực sản xuất nông nghiệp quan trọng.
Nâng cao năng suất: Nhờ việc sử dụng các công cụ nông nghiệp và kỹ thuật cải tiến, năng suất nông nghiệp ở một số khu vực được cải thiện, nhất là ở Đàng Trong.
Phát triển nông sản: Một số loại cây trồng mới được du nhập và trồng trọt, đặc biệt là ở Đàng Trong, như lúa nước và các loại cây ăn trái, giúp đa dạng hóa sản phẩm nông nghiệp.
3. Những hạn chế
Chiến tranh liên miên: Chiến tranh Trịnh - Nguyễn kéo dài hơn 40 năm đã khiến nhiều khu vực đất đai bị bỏ hoang, nông dân bị đẩy vào cảnh khốn khó và đói nghèo.
Tập trung đất đai: Sự gia tăng của tầng lớp địa chủ khiến đất đai bị tập trung, nông dân phải thuê đất để canh tác, dẫn đến sự bất công trong phân chia lợi ích.
Thiên tai và hệ thống đê điều: Mặc dù hệ thống đê điều được củng cố, nhiều lần thiên tai lớn như lũ lụt vẫn xảy ra, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất nông nghiệp.
Tóm lại, nông nghiệp Đại Việt trong thế kỷ XVI-XVIII tuy có những bước phát triển tích cực như mở rộng diện tích canh tác và đa dạng hóa sản phẩm, nhưng vẫn gặp nhiều khó khăn do chiến tranh, tập trung đất đai và thiên tai.