Đề tài nghiên cứu: Lòng yêu nước qua thơ viết về thiên nhiên trong văn học trung đại Việt Nam

Trong văn học trung đại Việt Nam, thiên nhiên không chỉ được xem như bức tranh phong cảnh tuyệt đẹp mà còn trở thành biểu tượng của lòng yêu nước sâu sắc, gắn bó mật thiết với tâm hồn người dân. Các nhà thơ thời trung đại, thông qua việc miêu tả cảnh đẹp của đất nước, đã gửi gắm tình cảm yêu quê hương, yêu dân tộc và khẳng định chủ quyền đất nước một cách kín đáo mà mạnh mẽ.

Một trong những tác phẩm tiêu biểu thể hiện rõ lòng yêu nước qua hình ảnh thiên nhiên là bài thơ “Nam quốc sơn hà” của Lý Thường Kiệt. Bài thơ được coi là bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của dân tộc Việt Nam, được viết vào thời điểm đất nước đứng trước nguy cơ xâm lăng. Thiên nhiên trong bài thơ không chỉ là cảnh núi sông, mà còn là biểu tượng cho lãnh thổ và quyền tự do của dân tộc. Câu thơ:

“Nam quốc sơn hà Nam đế cư,
Tiệt nhiên định phận tại thiên thư.”

dịch nghĩa là:

“Sông núi nước Nam, vua Nam ở,
Rành rành định phận tại sách trời.”

Những ngọn núi, dòng sông không chỉ là phong cảnh, mà còn là chứng nhân lịch sử, minh chứng cho quyền sở hữu thiêng liêng của người dân Việt. Thông qua việc miêu tả cảnh thiên nhiên này, nhà thơ khẳng định chủ quyền của đất nước, và mỗi tấc đất, ngọn núi, dòng sông đều là dấu ấn của lòng yêu nước.

Tiếp đến, Nguyễn Trãi – một nhà thơ lớn của văn học trung đại, trong "Bình Ngô đại cáo" cũng đã khéo léo lồng ghép hình ảnh thiên nhiên để khẳng định chủ quyền và thể hiện lòng yêu nước. Trong phần mở đầu của tác phẩm, ông viết:

“Như nước Đại Việt ta từ trước,
Vốn xưng nền văn hiến đã lâu.
Núi sông bờ cõi đã chia,
Phong tục Bắc Nam cũng khác.”

Ở đây, Nguyễn Trãi đã sử dụng hình ảnh “núi sông bờ cõi” để nói về cương vực lãnh thổ, qua đó khẳng định rằng đất nước Việt Nam có nền văn hóa, phong tục riêng biệt và bền vững. Thiên nhiên được sử dụng như một phương tiện để bày tỏ sự tự hào dân tộc và ý chí giữ vững độc lập.

Ngoài những bài thơ mang tính chất khẳng định chủ quyền, các nhà thơ trung đại còn bày tỏ lòng yêu nước qua việc thể hiện tình yêu thiên nhiên quê hương. Bài thơ "Cảm hoài" của Đặng Dung là một ví dụ điển hình, trong đó, thiên nhiên không chỉ là đối tượng ngắm nhìn, mà còn là nguồn cảm hứng để bày tỏ lòng trung quân ái quốc:

“Thế sự du du nại lão hà,
Vô cùng thiên địa nhập hàm ca.”

Qua hình ảnh "thiên địa vô cùng" – trời đất bao la, nhà thơ ngầm bày tỏ nỗi lo âu trước thời cuộc, đồng thời gửi gắm khát vọng bảo vệ quê hương, đất nước.

Không thể không nhắc đến Nguyễn Khuyến – người được mệnh danh là “nhà thơ của làng quê Việt Nam”, với những bài thơ mang đầy tình yêu thiên nhiên và quê hương đất nước. Trong bài thơ “Thu điếu”:

“Ao thu lạnh lẽo nước trong veo,
Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo.”

Nguyễn Khuyến không chỉ miêu tả cảnh thu tuyệt đẹp, tĩnh lặng của vùng quê, mà còn thể hiện tình cảm sâu sắc dành cho quê hương. Những vần thơ miêu tả thiên nhiên trong sáng, bình dị chính là tình yêu mộc mạc nhưng sâu đậm đối với đất nước.

Tương tự, trong bài "Hứng trở về" của Nguyễn Trung Ngạn, hình ảnh thiên nhiên quê hương gắn liền với lòng yêu nước, yêu cuộc sống thanh bình. Ông viết:

“Thôn hậu thôn tiền đạm tự yên,
Bán vô bán hữu tịch dương biên.”

Với những câu thơ gợi tả cuộc sống bình dị, thiên nhiên làng quê yên bình, nhà thơ không chỉ thể hiện tình yêu thiên nhiên mà còn ẩn chứa khát vọng sống trong một đất nước hòa bình, không chiến tranh.

Tóm lại, trong văn học trung đại Việt Nam, thiên nhiên không chỉ là nguồn cảm hứng nghệ thuật mà còn là biểu tượng của lòng yêu nước. Qua các bài thơ viết về thiên nhiên, các tác giả không chỉ thể hiện niềm tự hào về vẻ đẹp quê hương mà còn khẳng định chủ quyền, bày tỏ lòng trung thành với đất nước. Những vần thơ miêu tả cảnh vật thiên nhiên như núi non, sông nước không chỉ gợi lên hình ảnh của một đất nước thanh bình, mà còn là tâm sự, nỗi lòng của những con người yêu nước, sẵn sàng hi sinh vì độc lập, tự do của dân tộc.