Cơ sở hình thành nên các nền văn minh phương Đông là sự kết hợp của nhiều yếu tố tự nhiên và xã hội, chủ yếu tập trung vào các điều kiện thuận lợi để con người sinh sống và phát triển sản xuất. Dưới đây là những yếu tố cơ bản:

Điều kiện tự nhiên:

Sông lớn: Các nền văn minh phương Đông đều hình thành trên lưu vực các dòng sông lớn như sông Nile (Ai Cập), Tigris và Euphrates (Lưỡng Hà), sông Ấn và sông Hằng (Ấn Độ), sông Hoàng Hà và Trường Giang (Trung Quốc). Sông cung cấp nguồn nước tưới tiêu cho nông nghiệp, phù sa bồi đắp làm đất đai màu mỡ, đồng thời là đường giao thông quan trọng.
Khí hậu: Khí hậu nóng ẩm, mùa mưa rõ rệt tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất nông nghiệp.
Địa hình: Địa hình tương đối bằng phẳng, đất đai màu mỡ tạo điều kiện cho việc canh tác.
Yếu tố xã hội:

Sản xuất nông nghiệp: Sự phát triển của nông nghiệp là nền tảng cho sự hình thành các xã hội có tổ chức. Con người chuyển từ lối sống du mục sang định cư, hình thành các cộng đồng lớn.
Sự xuất hiện của nhà nước: Để quản lý và tổ chức sản xuất, các nhà nước đầu tiên đã ra đời. Nhà nước có vai trò quan trọng trong việc xây dựng các công trình thủy lợi, bảo vệ đất đai, và duy trì trật tự xã hội.
Sự phân hóa xã hội: Xã hội dần phân hóa thành các tầng lớp khác nhau: quý tộc, nông dân, thợ thủ công, thương nhân... Sự phân hóa này tạo ra sự đa dạng về văn hóa và xã hội.
Sự phát triển của văn hóa: Các nền văn minh phương Đông đã tạo ra những thành tựu văn hóa đồ sộ về chữ viết, toán học, thiên văn, kiến trúc...
Các yếu tố khác:

Vị trí địa lý: Vị trí địa lý thuận lợi giúp các nền văn minh giao lưu, trao đổi với các nền văn minh khác, thúc đẩy sự phát triển của văn hóa và kinh tế.
Tôn giáo: Tôn giáo có vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân, ảnh hưởng đến các lĩnh vực xã hội, văn hóa, chính trị.