Bài thơ “Song thất lục bát - Đạo hiếu chưa tròn” của Hồ Chí Minh là một trong những tác phẩm thể hiện tình cảm sâu nặng và lòng hiếu thảo của Người đối với mẹ, đồng thời cũng bộc lộ những suy tư về nhân tình thế thái. Trong bài thơ này, tác giả sử dụng thể thơ song thất lục bát để diễn tả những cảm xúc, suy tư về tình mẫu tử và đạo hiếu. Dưới đây là phân tích bốn khổ thơ của bài thơ này.

"Mẹ ơi, con vẫn chưa về,
Chưa tròn đạo hiếu, lại che thêm sầu."

Khổ thơ mở đầu với lời than thở của tác giả, Người tự nhận mình chưa làm tròn đạo hiếu đối với mẹ, dù trong suốt cuộc đời đã dành nhiều tình yêu thương và sự tôn kính. Câu thơ “Mẹ ơi” như một lời thổn thức, bộc lộ sự nhớ nhung sâu sắc của tác giả đối với mẹ. “Chưa tròn đạo hiếu” là một sự ân hận, một sự tự vấn của Hồ Chí Minh. Người hiểu rằng dù có làm bao nhiêu việc tốt cho đất nước, có hy sinh cả cuộc đời mình vì dân tộc, nhưng đối với mẹ, dù có yêu thương, chăm sóc cũng không thể nào trọn vẹn. Chính sự thiếu thốn ấy đã tạo nên nỗi buồn và nỗi day dứt trong tâm hồn tác giả.

"Mẹ đã đi rồi, con vẫn một mình,
Lặng lẽ hoài niệm, bên trời sâu thẳm."

Khổ thơ này thể hiện nỗi đau xót khi mẹ đã qua đời, để lại một người con cô đơn với những ký ức về mẹ. Hồ Chí Minh đã sử dụng hình ảnh “lặng lẽ hoài niệm” để thể hiện sự nhớ thương, tiếc nuối khôn nguôi. Mẹ đã đi xa, nhưng ký ức về mẹ vẫn luôn ám ảnh và theo đuổi Người suốt cả cuộc đời. Câu thơ “con vẫn một mình” là một sự cô đơn, tủi buồn không gì bù đắp được. Mẹ là người đã nuôi dưỡng, dạy dỗ và là nguồn động viên lớn lao nhất trong đời tác giả. Bây giờ mẹ đã không còn, nhưng tình thương của mẹ vẫn mãi ở lại trong tâm hồn tác giả, như một phần không thể thiếu trong cuộc sống của người con.

"Đời con như cánh chim bay,
Chưa làm tròn nghĩa, mẹ lại thôi rồi."

Khổ thơ này tiếp tục thể hiện sự áy náy của tác giả về việc chưa làm tròn bổn phận của một người con. Hình ảnh “cánh chim bay” trong câu thơ tượng trưng cho cuộc đời của Hồ Chí Minh, luôn phải bay đi để lo cho đất nước, cho dân tộc. Tuy nhiên, hành trình ấy khiến Người không thể ở gần mẹ, không thể chăm sóc và làm tròn đạo hiếu. “Chưa làm tròn nghĩa” là lời tự trách của Hồ Chí Minh khi dù đã làm tất cả những gì có thể cho dân tộc, nhưng tình cảm hiếu thảo với mẹ vẫn chưa đủ, vẫn thiếu. Câu thơ "mẹ lại thôi rồi" gợi lên nỗi xót xa, sự tiếc nuối khôn nguôi khi Người không còn cơ hội để đền đáp công ơn của mẹ.

"Dẫu biết trong đời gian nan,
Con vẫn thầm hứa, sẽ làm tròn hiếu."

Dù trong hoàn cảnh gian khó, dù có phải đối mặt với muôn vàn thử thách, Hồ Chí Minh vẫn không quên lời thề với mẹ, lời thề của một người con luôn biết hướng về gia đình, về nguồn cội. Câu thơ “dẫu biết trong đời gian nan” thể hiện sự nhận thức rõ ràng của tác giả về những thử thách mà mình phải đối mặt, nhưng Người không bao giờ quên đạo lý làm con. “Con vẫn thầm hứa” là lời tâm huyết, là lời nguyện ước của tác giả dù không thể thực hiện ngay lập tức, nhưng trong sâu thẳm lòng mình, Hồ Chí Minh vẫn luôn mong muốn đền đáp công ơn sinh thành dưỡng dục của mẹ.

Bốn khổ thơ trong bài “Đạo hiếu chưa tròn” là sự thể hiện tình cảm chân thành, sâu sắc của Hồ Chí Minh đối với mẹ, đồng thời cũng là lời tự vấn về việc chưa làm tròn đạo hiếu của một người con. Qua từng câu chữ, Người bộc lộ niềm ân hận và nỗi buồn sâu sắc khi mẹ đã qua đời mà Người chưa thể báo đáp hết công ơn của mẹ. Tình mẫu tử thiêng liêng và đạo hiếu là chủ đề xuyên suốt trong bài thơ, khẳng định một lần nữa tinh thần hiếu thảo, truyền thống đạo đức của dân tộc Việt Nam và đặc biệt là tấm lòng sâu sắc của Hồ Chí Minh đối với gia đình và quê hương.