Ba lần tiễn con đi, hai lần khóc thầm lặng lẽ. Các anh không về, mình mẹ lặng im”... Câu hát trong bài “Đất nước” của nhạc sĩ Phạm Minh Tuấn phần nào khắc họa được niềm tự hào, sự hy sinh của các bà mẹ Việt Nam Anh hùng dành cho quê hương, đất nước. Nhiều bà mẹ đã đi vào trang thơ, trang văn thật đẹp biết bao. Nhà văn Nguyễn Công Hoan đã có những trang văn xúc động khi viết người mẹ, người bà Việt Nam. Và hình ảnh bà lái đò đã để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc qua tác phẩm cùng tên.

Nguyễn Công Hoan sinh trong một gia đình quan lại xuất thân Nho học thất thế. Trong gia đình, từ nhỏ Nguyễn Công Hoan đã được nghe và thuộc rất nhiều câu thơ, câu đối và những giai thoại có tính chất trào lộng, châm biếm, đả kích tầng lớp quan lại. Điều đó ảnh hưởng mạnh mẽ đến phong cách văn chương của ông sau này. Ông là một nhà văn hiện thực bậc thầy.  Là một cây bút trào phúng xuất sắc, Nguyễn Công Hoan sử dụng tiếng cười để đả phá ách thống trị tàn bạo của thực dân Pháp và bè lũ tay sai.

Tác phẩm "Bà lái đò" của Nguyễn Công Hoan là một trong những tác phẩm nổi tiếng của văn học Việt Nam trong giai đoạn đầu thế kỷ 20. Tác phẩm “Bà lái đò” được thuật  theo lời một đồng chí Tiệp Khắc tháng 8-1948. Truyện ngắn đã thể hiện rõ nét tinh thần phản kháng và bức xúc trước những bất công trong xã hội cũng như cuộc sống khốn khó của người dân lao động. Nguyễn Công Hoan đã khắc họa thành công hình ảnh người phụ nữ mạnh mẽ, quyết đoán trong việc đương đầu với số phận, qua đó phản ánh một cách chân thực cuộc sống, tâm trạng, và khát vọng của người dân.

Nhân vật chính hiện lên trong tác phẩm là hình ảnh của một người phụ nữ. Người phụ nữ ấy có một cuộc đời và số phận vô cùng ấn tượng. "Bà lái đò" kể về cuộc đời và số phận của bà Cúc, một người phụ nữ miền Bắc Việt Nam. Người đàn bà ấy khoảng chừng bốn mươi tuổi. Ngôi nhà của bà là một chiếc thuyền trên bến sông. Bà đã góa chồng và phải tự mình lái đò qua sông để nuôi sống mình và đứa con tám, chín tuổi. Mặc dù hoàn cảnh sống nghèo khó, cơ cực, thiếu thốn nhưng bà vẫn cố gắng vượt qua gian khổ để nuôi sống gia đình mình, bảo vệ gia đình của mình.

Tác phẩm không chỉ đơn thuần mô tả cuộc sống khắc nghiệt mà bà Cúc phải đối mặt hàng ngày, mà còn là hành trình kiên cường, không ngừng chiến đấu với những bất công, khó khăn để bảo vệ danh dự và quyền lợi cho bản thân và gia đình. Khi thấy có tiếng động lạ đến gần con thuyền của mình, bà đã vội thu cất các thứ, tay dắt đứa con bỏ chảy xuống thuyền. Hành động của bà rất nhanh và dứt khoát. Bà lo sợ đứa con bé nhỏ của mình sẽ gặp nguy hiểm. Đó là tình thương bao la của người mẹ dành cho đứa con nhỏ bé của mình. Hơn nữa, người phụ nữ ấy hiện lên với một tấm lòng bao dung, vị tha, giúp đỡ người khác. Bà đã giúp các đồng chí sang sông. Hình ảnh người phụ nữ trong truyện ngắn đại điện cho hình ảnh các bà mẹ Việt Nam trong hoàn cảnh lúc bấy giờ.

Là nhân vật trung tâm của câu chuyện, bà Cúc được miêu tả là người phụ nữ có ý chí mạnh mẽ, không chịu khuất phục trước số phận. Hình ảnh người phụ nữ cầm con dao nhọn xỉa đâm nát cả phía lái  cũng phản ánh rõ nét tinh thần độc lập và tự lập của người phụ nữ trong xã hội Việt Nam thời bấy giờ. Bà có một tấm lòng yêu nước và lòng căm thù giặc sâu sắc “Họ là người Pháp và chúng tôi không chở cho giặc”. Ở bà còn hiện lên một vẻ đẹp thông minh, bình tĩnh, can đảm . Khi được hỏi đi nhờ thuyền, bà đã thấy được sự nguy hiểm cận kề mình. Bà biết sự sống của mình và đứa con có thể bị đe dọa bất cứ khi nào. Người phụ nữ ấy sẵn sàng hi sinh cả thân mình “thà tôi chết mà giết được tất cả còn hơn”.

Qua nhân vật bà lái đò, nhà văn Nguyễn Công Hoan đã gửi gắm thông điệp về sức mạnh của ý chí và nghị lực, về khát vọng tự do và hạnh phúc. Tác phẩm khẳng định giá trị của sự kiên cường, không bao giờ từ bỏ, dù trong hoàn cảnh khó khăn nhất. Đồng thời, "Bà lái đò" cũng phản ánh mong muốn về một xã hội công bằng, nơi mọi người được sống và làm việc trong hòa bình, không phân biệt đối xử hay bất công.

Nguyễn Công Hoan sử dụng ngôn ngữ giản dị, gần gũi nhưng đầy sức biểu cảm, qua đó góp phần làm nổi bật tâm trạng và nỗi niềm của nhân vật. Phong cách kể chuyện chân thực, sống động, khiến người đọc dễ dàng cảm nhận được vẻ đẹp của tâm hồn, ý chí và nghị lực sống mạnh mẽ của bà Cúc. Tất cả đã làm nên thành công của truyện ngắn.