Mỗi tác phẩm đều chứa đựng trong mình một ý nghĩa nhân sinh vượt thời đại mà nhà văn muốn gửi gắm. Với lý tưởng cao đẹp này, Bồ Tùng Linh, một văn sĩ nổi tiếng của Trung Quốc, đã viết nên "Liêu Trai chí dị" để vạch trần và tố cáo tầng lớp quan lại thối nát dưới thời kỳ nhà Thanh. Trong tập truyện này, một tác phẩm tiêu biểu là "Dế chọi," không chỉ là một câu chuyện thú vị mà còn chứa đựng nhiều ý nghĩa quan trọng về xã hội và con người.

"Dế chọi" là một phần của "Liêu Trai chí dị" (Những chuyện quái dị chép ở Liêu Trai), được sáng tác bởi Bồ Tùng Linh, một nhà văn nổi tiếng của Trung Quốc thời nhà Thanh. Tác phẩm này đã dần dần đi sâu vào văn học Việt Nam và trở nên nổi tiếng từ đầu thế kỷ mười chín đến nay với nhiều bản dịch khác nhau. Nhan đề "Dế chọi" thể hiện rõ nội dung mà tác phẩm muốn đề cập - một trò chơi mà nhà vua yêu thích, đồng thời cũng là nguyên nhân thay đổi cả một cuộc đời. Với nhan đề này, tác phẩm đã tóm tắt toàn bộ nội dung câu chuyện.

Câu chuyện kể về bi kịch của gia đình Thành Danh, một người chức dịch hiền lành, do không muốn dân khổ mà tự mình đi bắt dế nộp lên quan. Vì vua thích xem dế chọi, quan lại muốn làm hài lòng vua nên bắt nộp dế thường xuyên. Điều này đẩy gia đình Thành vào thảm cảnh. Hạn nộp dế hết mà Thành không tìm được con dế đạt tiêu chuẩn nên bị đánh đập nặng nề và luôn có ý định tự tử. Vợ Thành đi xem bói và tìm ra nơi có thể bắt được con dế tốt. Tuy nhiên, khi mừng rỡ chưa bao lâu thì con trai của họ vô tình làm chết con dế, và vì lo sợ, cậu bé đã nhảy xuống giếng chết. Trong một ngày, Thành mất đi cả con dế và con trai. Sau đó, cậu bé sống lại nhưng như mất hồn, trong khi hồn của cậu lại hóa thành con dế nhanh nhẹn, chọi giỏi và chiến thắng mọi trận đấu. Con dế này được dâng lên vua, làm vua vui lòng, và gia đình Thành được ban thưởng, trở nên giàu sang, phú quý.

Mở đầu câu chuyện là không gian triều đình đời Tuyên Đức nhà Minh, nơi vua mê trò chọi dế - một thú vui chốn cung cấm. Vì muốn làm hài lòng vua và thăng quan tiến chức, các quan lại từ tri huyện đến lý trưởng đã làm khổ dân chúng, ép dân phải nộp dế tốt và chịu mọi hình phạt nếu không làm được. Chính lòng hư vinh của bọn quan lại đã khiến dân chúng chịu khổ.

Thành là một nạn nhân của chế độ này. Anh là một người chất phác hiền lành, mỗi lần thi cử đều không đỗ, nên bị ép làm lý chính. Đến hạn nộp dế mà không muốn làm phiền dân chúng, Thành tự mình đi tìm. Tìm từ sáng đến đêm, từ ngày này sang ngày khác, lục tung mọi chỗ mà chỉ bắt được vài con nhỏ bé, không đủ tiêu chuẩn. Thành bị đánh đập dã man và chỉ nghĩ đến việc tự tử. Bi kịch của Thành xuất phát từ tình thương và sự lo lắng cho người khác. Gia đình nghèo, hiểu được sự đau khổ của dân chúng nên đành phải hy sinh thân mình.

Để giải quyết nỗi lo sợ và ý định tự tử của Thành, vợ anh phải tìm thầy bói giỏi để xem hướng giải quyết. Sau khi đến, vợ Thành nhận được sự chỉ điểm từ bức vẽ: "trong vẽ điện gác là chùa chiền, phía sau có hòn núi nhỏ đầy những tảng đá hình thù kỳ quái, gai góc tua tủa, có con dế nằm dưới, bên cạnh có con ếch như sắp nhảy lên." Tin rằng sẽ có kết quả, Thành tìm đến gác Đại Phật phía đông thôn và tìm thấy con dế khỏe mạnh, phù hợp với yêu cầu. Mừng rỡ vì có con dế, cả nhà vui mừng, coi đó là "cọng rơm cứu mạng" của Thành.

Tuy nhiên, bi kịch lại xảy ra khi con trai của Thành lén mở chuồng làm con dế nhảy ra và vô tình làm chết con dế. Vì sợ bị cha trách phạt, cậu bé đã nhảy xuống giếng tự tử. Trong một ngày, gia đình Thành mất cả dế lẫn con trai, chìm trong nỗi đau không nói nên lời. Dù con trai sống lại nhưng như mất hồn, sống đơ như khúc gỗ.

Sáng hôm sau, Thành bắt được con dế có hình dạng kỳ quái: "hình dáng như con chó, cánh hoa mai, đầu vuông chân dài." Con dế này chọi đâu thắng đó, từ dế làng đến gà cũng bị đánh bại. Tiếng của con dế lan xa, được mang vào cung đấu với các loài dế khác mà vua nhận được. Dế chọi đánh thắng tất cả, còn biết nhảy múa khi nghe tiếng nhạc. Vua hài lòng, tri huyện mừng rỡ, thưởng cho gia đình Thành, giúp họ trở nên giàu có, thăng quan tiến chức. Sau một năm, con trai Thành trở lại bình thường, kể về một năm trở thành dế chọi.