1. Đất chua:
Định nghĩa: Đất chua là loại đất có độ pH thấp (dưới 6.5), do nồng độ ion H+ cao. Điều này gây khó khăn cho sự phát triển của cây trồng vì ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng.
Nguyên nhân: Do quá trình phong hóa mạnh mẽ trong điều kiện nóng ẩm, mưa nhiều, rửa trôi các chất kiềm (Ca2+, Mg2+), hoặc do sử dụng nhiều phân bón hóa học chứa gốc axit.
Biện pháp cải tạo và cơ sở khoa học:
Bón vôi (CaCO3, CaO): Đây là biện pháp phổ biến nhất. Vôi tác dụng với ion H+ trong đất, trung hòa độ chua, nâng pH lên mức thích hợp cho cây trồng.
CaCO3 + 2H+ → Ca2+ + H2O + CO2
CaO + H2O → Ca(OH)2
Ca(OH)2 + 2H+ → Ca2+ + 2H2O
Bón phân lân: Phân lân (như supe lân, lân nung chảy) có tác dụng cải thiện độ phì nhiêu của đất, giúp cây trồng hấp thụ tốt hơn các chất dinh dưỡng trong môi trường chua.
Sử dụng phân hữu cơ: Phân hữu cơ giúp cải thiện cấu trúc đất, tăng khả năng giữ nước và chất dinh dưỡng, đồng thời cung cấp các chất dinh dưỡng trung và vi lượng, giúp cây trồng phát triển tốt trong điều kiện đất chua.
Luân canh cây trồng: Trồng các loại cây chịu chua như chè, dứa, tràm… hoặc luân canh với các cây họ đậu (có khả năng cố định đạm) giúp cải tạo đất.
2. Đất mặn:
Định nghĩa: Đất mặn là loại đất có nồng độ muối hòa tan cao, chủ yếu là muối NaCl. Nồng độ muối cao gây áp suất thẩm thấu lớn, khiến cây khó hấp thụ nước và chất dinh dưỡng.
Nguyên nhân: Do nước biển xâm nhập, bốc hơi mạnh ở vùng ven biển, hoặc do tưới tiêu không hợp lý ở vùng khô hạn.
Biện pháp cải tạo và cơ sở khoa học:
Rửa mặn: Dùng nước ngọt để rửa trôi muối ra khỏi đất. Cần hệ thống tiêu thoát nước tốt để tránh ngập úng.
Bón vôi: Vôi giúp trao đổi ion, đẩy ion Na+ ra khỏi keo đất, thay thế bằng Ca2+, cải thiện cấu trúc đất.
Cày sâu, phơi ải: Cày sâu giúp phá vỡ lớp đất bị kết von, phơi ải giúp bốc hơi nước và muối lên bề mặt, sau đó cào bỏ lớp muối này.
Trồng cây chịu mặn: Trồng các loại cây có khả năng chịu mặn như sú, vẹt, mắm, phi lao… để cải tạo đất và chắn gió, bảo vệ bờ biển.
Sử dụng phân hữu cơ: Phân hữu cơ giúp cải thiện cấu trúc đất, tăng khả năng giữ nước và chất dinh dưỡng, giảm tác hại của muối.
3. Đất bạc màu:
Định nghĩa: Đất bạc màu là loại đất có tầng canh tác mỏng, nghèo chất dinh dưỡng, cấu trúc kém, khả năng giữ nước và chất dinh dưỡng kém.
Nguyên nhân: Do canh tác liên tục, không bón phân hoặc bón phân không cân đối, xói mòn, rửa trôi.
Biện pháp cải tạo và cơ sở khoa học:
Bón phân:
Phân hữu cơ: Cung cấp chất dinh dưỡng, cải thiện cấu trúc đất, tăng khả năng giữ nước và chất dinh dưỡng.
Phân vô cơ: Cung cấp nhanh các chất dinh dưỡng cần thiết cho cây trồng. Cần bón cân đối NPK.
Phân xanh: Trồng các loại cây họ đậu để cố định đạm từ không khí, cải thiện độ phì nhiêu của đất.
Cày sâu, bừa kỹ: Giúp đất tơi xốp, tăng khả năng giữ nước và chất dinh dưỡng.
Luân canh, xen canh: Giúp cải thiện độ phì nhiêu của đất, hạn chế sâu bệnh.
Trồng cây phủ đất: Giúp hạn chế xói mòn, giữ ẩm cho đất.
Tóm lại: Việc cải tạo đất chua, mặn, bạc màu cần áp dụng tổng hợp nhiều biện pháp, tùy thuộc vào đặc điểm của từng loại đất và điều kiện cụ thể. Quan trọng nhất là phải hiểu được cơ sở khoa học của từng biện pháp để áp dụng một cách hiệu quả.