Chiều nay, sau bao năm phiêu lưu mạo hiểm, tôi lại trở về, lần tới bờ ruộng năm xua. Trời ơi! Lối mòn xưa cỏ đã phủ dày. Nơi mà ngày xưa tôi đã gây nên kỷ niệm đau lòng, giờ đây, những cây cỏ gà đã phủ kín. Như một kẻ kiệt sức, tôi mò mẫm tìm lối lẫn ra mộ Choắt. Cả cánh đồng mênh mông. Hơi sương chiều man mác. Hoa may lay động trên đầu. Tôi như kẻ vô hồn tìm đến với một người ở bên kia thế giới.
de-men
Khi ngồi bên cạnh mộ Dế Choắt, nỗi ân hận xót xa lại ùa về trong lòng Dế Mèn
Kìa! Một nấm đất đơn sơ, cò đã lên xanh nép mình bên một rừng hoa may tim tím. Nấm đất im lìm, lặng lè, mả để đi tới đó, tôi phải mấy lần khụy xuống. Đây rồi! Không còn đi vững nữa, tôi trườn tới choàng tay ôm mộ Choắt. Những lá cỏ lạnh lùng xát vào ngực tôi buốt nhói. Áp tai mình lên nấm mộ đơn sơ, tôi như còn nghe nhịp đập thoi thóp khó nhọc của trái tim Choắt ngày nào. Đó là nhịp đập của trái tim, khi đã vì tôi mà Choát phải rời cuộc sống. Cạnh tôi, rừng hoa may xào xạc, xa hơn nữa có mấy chị Cốc đang chăm chú dò mồi… Tôi rùng mình ớn lạnh. Lòng tôi tê tái vì đau đớn và nhục nhã. Ôi! Cái phút gạt Choắt ra ngoài để chiếm lấy cái hang tuềnh toàng của Choắt lúc đó sao mà tôi đê tiện vậy? Tôi đã trêu chị Cốc, tôi đã chế diễu, khinh thường Choắt đào tổ nông. Vậy mà khi chị Cốc xông tới, tôi lại chiếm cái tố ấy, bỏ mặc Choắt bị chị Cốc hành hạ. Trời ơi! Sự kiêu ngạo kích kỷ đến độ đê tiên của tôi đã gây nên cái chết đau đớn cho người bạn yếu hèn. Một nỗi dằn vặt ân hận trào dần. Trước mắt tôi COhoắt hiện lên với vóc dáng gày gò, với hơi thở đứt quãng, với lời nói ngập ngừng: “Hay là… Hay là… Nhưng anh có cho phép em mới nói… Hay là anh giúp em đào một cái ngách thông sang nhà anh…” Giá như hôm đó tôi đừng có vênh mặt lên, giá lúc đó, tôi đừng trêu chị Cốc… thì hây giờ tôi đâu phải oàn oại bên nấm mồ đơn sơ của bạn. Choắt ơi, bạn đâu rồi? Bạn có nghe rõ nỗi lòng tôi?

Choắt ơi! Đã ba mùa hoa rụng, tôi đã ra đi, Cuôc phiêu lưu làm tôi cứng cáp về nhận thức. Nhưng chưa bao giờ tôi quên được cái chết đau đớn oan ức của bạn, tôi là kẻ giết chết cuộc đời của Choắt. Choắt ơi! Hãy tha thứ cho tôi, hãy tha cho cái thói ngông cuồng của tôi! Trời ơi! Bao giờ? Bao giờ thì tôi mới gặp bạn? Không ư? Mài mãi không bao giờ tôi được gặp bạn, quỳ xuống đó xin bạn tha thứ nữa ư? Trời ơi!
Tôi nghẹn ngào, không còn nói lên được lời nào nữa. Áp mặt lên nấm mồ hoang tàn của bạn, lòng tòi đau đớn bội phần. Cái thằng Dế cao thượng, giàu tự trọng, giàu nhân ái trong quãng đời phiêu lưu mạo hiểm cũng đã nhường chỗ cho thằng Dế tội lỗi trong tôi. Choắt ơi!. . .
Trong tiếng xạc xào của gió, trong âm thanh xao động của lòng đất, tôi như nghe văng vẵng một lời khuyên: “Ở đời không nên hống hách”. Kìa Choắt đây ư? Bạn đã về và tha thứ cho tôi ư? Tôi vùng dậy, thảng thốt nhìn quanh. Không! Không có ai cả. Trước mặt tôi là cánh đồng nước mênh mông, bờ cõi đẫm sương chiều và cánh rừng hoa may vẫn miên man thăm thẳm trong xạc xào tiếng gió.

“Dế Mèn phiêu lưu kí” được in lần đầu năm 1941.

Tóm tắt: Đoạn trích kể về Dế Mèn, một chú dế thanh niên cường tráng, oai phong. Dế Mèn rất tự hào với kiểu cách con nhà võ của mình. Anh ta cà khịa với tất cả người hàng xóm. Dế Mèn rất khinh miệt một người bạn ở gần hang và gọi anh ta là Dế Choắt bởi anh ta quá ốm yếu. Dế Mèn đã trêu chọc chị Cốc rồi lủi vào hang sâu. Chị Cốc tưởng nhầm Dế Choắt đã trêu chọ chị nên đã mổ anh ta trọng thương. Trước lúc chết, Choắt khuyên Dế Mèn nên chừa thói hung hăng và làm gì cũng phải biết suy nghĩ. Và đó là bài học đường đời đầu tiên của Dế Mèn.