Truyện ngắn Những ngôi sao xa xôi (1971) được sáng tác ngay giữa những tháng ngày khốc liệt, cam go của cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước. Bằng những trải nghiệm và hiểu biết của mình về cuộc sống những thanh niên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn, nhà văn Lê Minh Khuê đã khắc họa một cách hấp dẫn và xúc động về ba cô gái thuộc tổ trinh sát mặt đường như những đại diện tiêu biểu của tuổi trẻ Việt Nam trong chiến tranh.

Thảo, Nho và Phương Định là linh hồn của truyện, ba nhânvật vừa có những điểm chung vừa có những nét riêng đầy ấn tượng. Chung hoàn cảnh sống, chung nhiệm vụ chiến đấu, chung vẻ đẹp trong sáng, phẩm chất anh hùng và chung những nét tâm lý đáng yêu nữ tính, điểu đó giúp họ trở thành một khối thống nhất. Trước hết, họ cùng nhau chia sẻ hoàn cảnh sống khắc nghiệt, mọi sinh hoạt đểu diễn ra trong một hang núi dưới chần cao điểm. Nhìn rộng ra, đó chỉ là một điểm sống mong manh giữa vùng trọng điểm chết chóc của tuyến đường Trường Sơn. Mặt khác, không giống những cô gái nép mình trong phòng khuê của văn học trung đại, ba cô thanh niên xung phong gánh vác nhiệm vụ đặc biệt nguy hiểm là trinh sát mặt đường. Cụ thể hơn “Việc của chúng tôi là ngồi đây. Khi có bom nổ thì chạy lên, đo khối lượng đất lấp vào hố bom, đếm bom chưa nổ và nếu cần thì phá bom”. Không đối đầu trực tiếp với kẻ thù nhưng nhiệm vụ của các cô vô cùng nguy hiểm. Họ đối mặt với thần chết mỗi ngày mà “thần chết là một tay không thích đùa. Hắn ta lẩn trong ruột những quả bom”. Ba nhân vật được đặt trong bức tranh tuyến đường Trường Sơn khốc liệt, ở đó hàng ngày chỉ có “đất bốc khói, không khí bàng hoàng”, “máy bay rít, bom nổ’. Và đương đẩu với nó, con người ta phải “thẩn kinh căng như chão, tim đập bất chấp cả nhịp điệu, chân chạy mà vẫn biết rằng khắp chung quanh có nhiều quả bom chưa nổ. Có thể nổ bây giờ, có thể chốc nữa”…

Hình ảnh những cô gái trinh sát băng mình trên tuyến đường khốc liệt cũng chính là hình ảnh cả dân tộc Việt Nam vươn mình qua tăm tối để đi vững con đường lịch sử của mình. Những tưởng ở nơi chết chóc, nỗi sợ hãi sẽ thống trị; ở nơi hoang tàn, tâm hổn sẽ cằn khô. Nhưng không, ba nhân vật khiến người đọc thấy xúc động trước vẻ đẹp tâm hồn, phẩm chất anh hùng và cả những nhịp điệu tâm hồn trẻ trung ở họ. Cả ba người đểu thể hiện tinh thần trách nhiệm cao đối với nhiệm vụ, thể hiện lòng dũng cảm phi thường và tình đồng đội gắn bó. Phẩm chất anh hùng của thế hệ trẻ thời chống Mĩ có khi được bộc lộ một cách giản dị và chân thực biết bao qua tinh thần chiến đấu của họ “Một ngày chúng tôi phá bom đến năm lẩn. Ngày nào ít: ba lần. Tôi có nghĩ tới cái chết. Nhưng một cái chết mờ nhạt, không cụ thể. Còn cái chính: liệu mìn có nổ, bom có nổ không? Không thì làm cách nào để châm mìn lãn thứ hai?”. Tinh thẩn đồng đội là một trong những điểm chung đẹp đẽ ở những cô gái đang hi sinh những tháng ngày đẹp nhất tuổi thanh xuân giữa mịt mù bom đạn. Tình đồng đội được gắn kết bởi sự sát cánh bên nhau cùng thực hiện nhiệm vụ và sự thân thiết trong sinh hoạt hàng ngày. Nổi bật nhất, tình đồng đội bộc lộ trong tình huống Nho bị thương ở gần cuối truyện. Khi phát hiện Nho bị đất vùi vì sập hầm, Thao ngay lập tức hoảng hốt “chị vùng ra, mở mắt to, mờ trắng đi như không còn sự sống” và mất bình tĩnh vì lo lắng. Trong khi đó, Phương Định bình tĩnh hơn và chăm sóc được vết thương cho Nho vì không sợ máu. Dù là biểu hiện bên ngoài hay lo lắng bên trong, ở họ là tình đổng đội sâu sắc và chân thành. Bên cạnh đó, Thao, Nho, Phương Định đều là những cô gái trẻ trung, dễ xúc động, hay mơ mộng và nung nấu trong lòng những ước mơ. Sự trẻ trung thể hiện ngay trong cách gọi nhau tếu táo “những con quỷ mắt đen” khi cả gương mặt lấm lem chỉ có đôi mắt lấp lánh và nụ cười lóa lên, cách các cô vui đùa trêu chọc các anh lái xe. Nhưng nổi bật ở họ là tâm hồn trong sáng, hồn nhiên và nhạy cảm, niềm vui trong trẻo của họ trong cơn mưa đá ở cuối truyện phần nào gợi cho ta hiểu được điểu đó.
Ba nhân vật vừa có những điểm chung đại diện cho thế hệ trẻ thời chống Mĩ, vừa có những nét riêng thật khó quên và không bị nhầm lẫn với với nhân vật nào. Ta sẽ nhớ mãi một Thao có thói quen nhai bánh quy một cách bình tĩnh những lúc sắp xảy ra việc nguy hiểm, nhưng lại tái mét khi thấy máu, đôi lông mày tỉa nhỏ như cái tăm, áo lót luôn thêu chỉ màu. Đó cũng lại là cô gái cương quyết trong công việc và lo lắng cháy lòng khi thấy Nho bị thương. Ta cũng sẽ không quên một Nho hiện lên ngộ nghĩnh như que kem trắng trong liên tưởng của Phương Định, và “da xanh đi, mắt nhắm nghiền, quẩn áo đầy bụi” bị thương lúc sập hẩm, hay niềm vui hổn nhiên: “Nào, mày cho tao mấy viên nữa” khi tận hưởng cơn mưa đá. Nhưng Phương Định là nhân vật nổi bật nhất và được Lê Minh Khuê dụng công miêu tả
Người con gái Hà Nội xinh đẹp, mê ca hát và có ý thức về vẻ đẹp của bản thân “tôi là một cô gái khá. Hai bím tóc dày, tương đối mềm, một cái cổ cao, kiêu hãnh như đài hoa loa kèn…”. Ở Phương Định vừa có nét ngây thơ của cô thiếu nữ, vừa có những suy nghĩ thật đáng trân trọng “trong suy nghĩ của tôi, những người đẹp nhất, thông minh, can đảm và cao thượng nhất là những người mặc quân phục, có ngôi sao trên mủ” hay sự can trường của cô trong cảnh phá bom nguy hiểm. Toàn bộ cảnh vật, con người và không khí của truyện đểu được tái hiện qua điểm nhìn trong sáng, đáng yêu mà cũng rất đỗi rõ ràng, cương trực của Phương Định. Cô gái ấy cũng mang một trái tim giàu tình cảm luôn nhớ vể những kỉ niệm thân thương của gia đình và quê hương: “tôi nhớ một cái gì đấy, hình như mẹ tôi, cái cửa sổ, hoặc những ngôi sao to trên hầu trời thánh phố…”. Tiếng reo cùng hành động “chạy ra, vui thích cuống cuồng” của cô gái trẻ giữa cơn mưa đá hồn nhiên thật khiến người đọc yêu mến và hiểu thêm giá trị của hai tiếng hòa bình.
Ba nhân vật Thao, Nho, Phương Định đã để lại ấn tượng đẹp và khiến người đọc cảm phục sâu sắc. Với ngòi bút chân thành, Lê Minh Khuê tái hiện những cô thanh niên xung phong bằng một cốt truyện đơn giản mà thấm thìa, nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật nữ đầy tinh tế, ngôn ngữ trần thuật đối thoại tự nhiên và kể chuyện qua điểm nhìn nhân vật.
Chiến tranh đã qua đi nhưng dư âm thì còn lại mãi mãi. Điều lay động chúng ta nhất chưa hẳn là niềm kiêu hãnh về chiến công phi thường của một dân tộc đói nghèo đánh thắng đế quốc khổng lổ, mà chính là những người đã làm nên chiến công ấy như những cô thanh niên xung phong Thao, Nho, Phương Định. Họ là một phần của vô vàn những anh bộ đội cụ Hồ, cô thanh niên xung phong, bà mê' kháng chiến, em nhỏ liên lạc… những con người bình dị băng mình qua gian nguy và mất mát để làm nên màu xanh hòa bình của bầu trời hôm nay. Họ chiến đấu ở nơi xa xôi nơi cao điểm nhưng là những vì tinh tú lấp lánh và ý nghĩa. Và trong cuộc sống hòa bình ngày hôm nay, chúng ta có trở thành những vì tinh tú hay không? Và chúng ta đang ở đâu, đang làm gì cho cuộc đời thêm tươi đẹp? Không ai khác, chính tôi và các ban sẽ trả lời cho câu hỏi đó.