• Mở bài:

Góp mặt trong phong trào viết về cuộc sống mới của nhân dân sau chiến tranh, Nguyễn Thành Long đã nhanh chóng trình làng một truyện ngắn thật đặc sắc: Lặng lẽ Sa Pa – một tiếng nói lặng lẽ, êm dịu như chính tâm hồn tác giả. Nổi bậc và gây ấn tương nhất là hình ảnh người thanh niên, một cán bộ khí tượng thủy văn.

• Thân bài:

Trên chuyến xe khách từ Hà Nội lên Lào Cai, ông họa sĩ già, bác lái xe, cô kĩ sư trẻ tình cờ quen nhau. Bác lái xe đã giới thiệu cho ông họa sĩ và cô kĩ sư làm quen với anh thanh niên làm công tác khí tượng trên đỉnh Yên Sơn. Đó là một cuocj gặp gỡ thật ý nghĩa, để lại nhiều ấn tượng sâu sắc.

Trong cuộc gặp gỡ 30 phút, anh thanh niên tặng hoa cho cô gái, pha trà và trò chuyện với mọi người về cuộc sống và công việc của anh. Ông họa sĩ muốn được vẽ chân dung anh. Anh thanh niên từ chối và giới thiệu với ông những người khác mà anh cho là xứng đáng hơn anh, nhưng ông họa sĩ cũng kịp phác họa.

Những con người tình cờ gặp nhau bỗng trở nên thân thiết. Khi chia tay, ông họa sĩ hứa sẽ quay trở lại, cô kĩ sư thấy xúc động, yên tâm hơn về quyết định lên Lào Cai công tác, còn anh thanh niên tặng mọi người một làn trứng và những lời chúc tốt đẹp.

Truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” được xây dựng xoay quanh một tình huống truyện khá đơn giản mà tự nhiên nhưng cũng đủ sức làm tỏa sáng vẻ đẹp của nhân vật anh thanh niên. Qua “bức chân dung” của người thanh niên, qua sự cảm nhận của các nhân vật khác về anh và những người như anh, tác giả đã làm nổi bật được chủ đề của tác phẩm: Trong cái lặng lẽ, vắng vẻ trên núi cao Sa Pa, nơi mà nghe tên người ta chỉ nghĩ đến sự nghỉ ngơi, vẫn có bao nhiêu người đang ngày đêm làm việc miệt mài, say mê cho đất nước.

Đọc hết thiên truyện, người đọc sẽ cảm thấy dường như nhà văn đã quá vội vàng khắc họa hình ảnh người thanh niên ngay từ đầu qua lời kể của bác tài xế và cảm nhận của mọi người trên xe. Có lẽ, nhà văn quá phấn khởi và háo hức khi kể về nhân vật này.

Dù là hiện lên gián tiếp thế nhưng hình ảnh anh thanh niên được khắc họa rất rõ ràng. Đó là một người “cô độc nhất thế gian”, quanh năm làm công tác khí tượng thủy văn trên đỉnh núi cao. Cũng có thể hiểu, nhà văn đã tạo ra cái cớ để kích thích sự khám phá của các du khách và của người đọc. Sự đối lập giữa người và cảnh vật liên tục gây ra những đột phá lớn, sự chuyển đổi tình cảm từ bất ngờ này đến sự khâm phục khác chính là dụng ý của nhà văn. Từ đó, làm toát lên vẻ đẹp rạng ngời, hiếm có của nhân vật đặc biệt này.

Trước hết ở anh thanh niên, người đọc nhận thấy ở anh có một lòng yêu nghề, tinh thần trách nhiệm với công việc. Anh hiểu rằng, công việc mình làm tuy nhỏ bé nhưng liên quan đến công việc chung của đất nước, của mọi người.Dù làm việc một mình trên đỉnh núi cao, không có ai giám sát, thúc giục anh vẫn luôn tự giác, tận tụy với công việc, không hề than vãn hay tắc trách.

Suốt mấy năm ròng rã ghi và báo “ốp” đúng giờ. Phải ghi và báo về nhà trong mưa tuyết lạnh cóng, gió lớn và đêm tối lúc 1h sáng, anh vẫn không ngần ngại. Công việc anh làm lúc nào cũng hoàn thành tốt. Một công việc nhỏ nhưng đóng góp lớn vào chiến thắng lớn của không quân ta trên bầu trời Hàm Rồng.

Mấy năm một mình trên đỉnh cao im lặng, thế nhưng anh kể về nó một cách say sưa và đầy tự hào.Với anh, công việc là niềm vui, là lẽ sống, là nguồn sống bất tận, không bao giờ vơi cạn.

Thật đáng khâm phục và tự hào về những người con của đất nước đã không ngần ngại rời bỏ chốn phồn hoa đô thị để cống hiến sức mình dựng xây đất nước nơi địa đầu tổ quốc. Ở họ, tình yêu đất nước, tình yêu cuộc sống và niềm tin vào sức mạnh bản thân đã cho họ nghị lực phi thường chiến thắng cái ỷ lại, ích kỉ, của bản thân, vượt lên trên nghịch cảnh. Đó cũng là vẻ đẹp của con người Việt Nam trong thời đại mới, hăng say lao động, quyết tâm xây dựng đất nước giàu mạnh, thể hiện mạnh mẽ vai trò làm chủ cuộc sống, làm chủ đất nước.

Một vẻ đẹp khác ở anh thanh niên khiến người đọc không khỏi bất ngờ đó là dù chưa có gia đình, anh đã biết tạo ra một cuộc sống nền nếp, gọn gàng và rất đẹp, rất thơ mộng. Một căn nhà ba gian, sạch sẽ, với bàn ghế, sổ sách, biểu đồ, thống kê, máy bộ đàm… “độc tôn” trên đỉnh mây mù không khỏi khiến ta yêu mến và mơ ước. Nó được tô vẽ bởi một vườn hoa nhỏ, một chuồng gà và hàng rào bao quanh càng khiến cho khung cảnh vừa trở nên bình dị, gần gũi vừa rất thi vị, phong phú về vật chất và tinh thần.

Trên đỉnh gió nhưng cuộc sống của anh không hề cô đơn, buồn tẻ vì anh biết tạo ra những niềm vui đích thực và ý nghĩa. Anh đọc sách hàng ngày. Sách giúp anh ở gần hơn với con người, với cuộc sống, với đất nước. Anh coi sách như một người bạn để trò chuyện, để thanh lọc tâm hồn. Sách là nhịp cầu kết nối với thế giới nhộn nhịp bên ngoài. Bởi thế, khi được bác họa sĩ tặng quyển sách anh cảm kích vô cùng.

Sự trân trọng các giá trị sống bình dị của anh thanh niên làm cho du khách ghé thăm và cả người đọc không khỏi ngậm ngùi và thán phục. Đó vốn là cuộc sống hiển nhiên vốn có nhưng giờ nó là “đặc biệt” trên đỉnh cao Yên Sơn này. Nó mạnh mẽ khẳng định phẩm chất con người và có một sức mạnh chinh phục lớn. Điều đó khiến cho ông họa sĩ và cô kĩ sư nông nghiệp càng thêm tin tưởng vào chuyến đi và công việc sắp tới của mình.

Đối với ông họa sĩ như đã bắt gặp cái mà ông đang tìm kiếm bấy lâu và không nghi ngờ gì nữa. Cuộc gặp gỡ đã khơi lên trong tâm tư cô gái trẻ những tình cảm và suy nghĩ mới mẻ, cao đẹp về con người, về cuộc sống. Qua tâm tư của cô gái, ta nhận ra vẻ đẹp và sức ảnh hưởng của nhân vật anh thanh niên.

Cung cách ứng xử hồn nhiên của anh thanh niên làm toát lên sự chân thành, cởi mở và lòng hiếu khách thật đẹp. Dường như nỗi “thèm người” khiến anh nồng nhiệt với tất cả, thấy yêu thương và quấn quýt vô cùng. Anh vui sướng cuống cuồng khi có khách đến thăm nhà và không quên tặng củ tam thất cho vợ bác tài xế vừa mới ốm dậy. Anh ân cần chu đáo hái một bó hoa rực rỡ sắc màu tặng người con gái chưa hề quen biết: “Anh con trai, rất tự nhiên như với một người bạn đã quen thân, trao bó hoa đã cắt cho người con gái và cũng rất tự nhiên, cô đỡ lấy”. Rồi anh pha nước chè mời ông họa sĩ.

Hành động nào cũng mau chóng và thắm đượm nghĩa tình bởi anh biết nó rất ngắn ngủi vì ai cũng có việc cần phải làm, chuyến ghé thăm nơi ở của anh chỉ là một nảy sinh trong hành trình mà thôi. Khách lạ mà cứ ngỡ như đã quen biết nhau từ thuở nào. Tất cả không chỉ chứng tỏ tấm lòng hiếu khách của người thanh niên mà còn thể hiện sự cởi mở, chân thành, nhiệt tình đáng quí.

Nổi bậc ở anh thanh niên còn là đức tính khiêm tốn thật đáng trân trọng. Lúc nào anh cũng cho rằng sự đóng góp thầm lặng của mình thật nhỏ bé, thấy ngại trước lời ngợi ca của bác lái xe. Anh thấy vẫn chưa bằng người bố vì chưa được đi bộ đội, trực tiếp cầm sứng chiến đấu. Đối với anh, những người chiến sĩ trên chiến trường mới thực sự là anh hùng.

Công việc của anh làm không có gì hiểm nguy, thách thức, không có hi sinh, không có trận chiến nào. Anh vẫn thường khâm phục những người như anh, có cống hiến quân trọng và ý nghĩa hơn như ông kĩ sư ở vườn rau Sa Pa hay anh cán bộ nghiên cứu bản đồ sét. Công việc của họ hoặc là tạo ra cái mới ( ông kĩ sư) hoặc thường xuyên đối diện với nguy hiểm (anh cán bộ nghiên cứu bản đồ sét). Họ hiện lên với những nét tuyệt đẹp trong tâm hồn và cách sống.

Họ là những người say mê công việc, là những anh hùng của thời đại mới. Vì công việc làm giàu cho đất nước, họ không e ngại hi sinh tuổi thanh xuân, hạnh phúc và tình cảm gia đình đến sống và làm việc nơi xa xôi, hẻo lánh đầy những khó khăn, vất vả. Cuộc sống của họ lặng lẽ và nhân ái biết bao.

Đó cũng là một thành công của nhà văn đã khám phá ra nét đẹp con người trong thời đại mới. Đất nước hòa bình, ai mà chẳng muốn được về nhà sau bao hiểm nguy, gian khổ. Thế nhưng, vẫn còn biết bao nhiêu người đã tình nguyện tiếp tục cống hiến sức mình xây dựng quê hương đất nước, chiến đấu với kẻ thù khi miền Nam thân yêu vẫn còn đang trong khói lửa.

Hình ảnh anh thanh niên làm ta không khỏi giật và suy nghĩ về bổn phận, trách nhiệm của mình. Hòa bình đâu có nghĩa là nghỉ ngơi, là hưởng thụ mà còn còn phải tiếp tục làm việc, tiếp tục cống hiến để xây dựng cuộc sống tốt đẹp hơn, tiếp tục cùng nhân dân miền nam chiến đấu bảo vệ tổ quốc, bảo vệ thành quả của xương máu của dân tộc vừa mới giành lại được.

• Kết bài:

Với cách kể chuyện nhẹ nhàng mà hấp dẫn, nghệ thuật miêu tả cảnh đặc sắc, khắc họa tâm lí tinh tế, ngắn gọn phù hợp với tình huống truyện, Nguyễn Thành Long đem đến cho người đọc một thiên truyện đặc sắc, đủ sức gợi lên trong người đọc khao khát kiếm tìm cái đẹp ẩn sâu trong cuộc sống.

Chỉ bằng một số chi tiết và anh thanh niên chỉ xuất hiện trong khoảnh khắc của truyện, nhưng tác giả đã phác họa được chân dung nhân vật chính với những nét đẹp về tinh thần, tình cảm, cách sống và những suy nghĩ về cuộc sống, về ý nghĩa của công việc. Anh thanh niên là hình ảnh tiêu biểu cho những con người ở Sa Pa, là chân dung con người lao động mới trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước.

Trong mỗi tác phẩm văn học, nhân vật chính trở thành linh hồn thể hiện trọn vẹn nội dung tư tưởng mà tác giả muốn gửi gắm vào những đứa con tinh thần của mình. Với trường hợp anh thanh niên trong truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” của Nguyễn Thành Long cũng vậy. Anh là một người sống lạc quan, yêu đời, có tình có nghĩa với mọi người, đầy trách nhiệm với công việc và giàu lí tưởng sống. Xây dựng một nhân vật chính cho tác phẩm cùa mình như thế, Nguyễn Thành Long muốn thể hiện một tư tưởng giàu chất nhân văn về con người và cuộc đời.

Tác phẩm ra đời năm 1970 giữa lúc miền Bắc đang hăng say lao động sản xuất để xây dựng miền Bắc xã hội chủ nghĩa và chi viện cho miền Nam đánh Mĩ. Mỗi người dân miền Bắc ý thức sâu sắc vai trò của bản thân mình đối với sự nghiệp chung của đất nước: sống đẹp, sống có ích để góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Và nhân vật anh thanh niên trở thành biểu tượng đẹp cho những con người tích cực, trách nhiệm như thế.

Anh thanh niên làm công tác khí tượng kiêm vật lí địa cầu, một mình sống trên đỉnh Yên Sơn cao hơn hai ngàn sáu trăm mét, quanh năm suốt tháng, giữa cỏ cây và mây núi Sa Pa. Vậy nhưng sự trống vắng không làm chai đi những cảm xúc, tình cảm rất đỗi con người nơi anh. Anh sống lạc quan, yêu quý tất thảy mọi người. Anh dọn dẹp nơi ở của mình gọn gàng sạch sẽ. Anh trồng hoa trong “vườn nhà”. Anh nuôi gà để “tăng gia”,... Tất cả những điều đó khẳng định rằng anh muốn tạo lập cho mình một cuộc sống bình thường như mọi người dưới xuôi, không điều gì khiến anh buồn chán hay có cảm giác cô độc. Nghe bác lái xe kể về người vợ mới ốm dậy, anh liền mang biếu bác củ tam thất. Có khách lên thăm (là ông họa sĩ và cô kĩ sư) anh biếu họ một bó hoa to và những quả trứng gà... Hành động đó mang những thông điệp đầy nhân văn: hãy sống đẹp, hãy quan tâm đến nhau, hãy đến với nhau bằng tất cả tấm lòng và tình cảm nhân hậu.

Đó còn là một con người đầy trách nhiệm, say mê với công việc và khiêm tốn. Anh hiểu công việc của mình tuy gian khổ nhưng "thiếu nó anh buồn đến chết mất" vì công việc là niềm vui, là nguồn sống của anh. Anh đã tìm được hạnh phúc trong công việc. Anh quan niệm công việc là người bạn đồng hành với mình, chính vì thế cuộc sống của anh không bao giờ tẻ nhạt và buồn chán. Anh tâm sự "khi ta làm việc, ta với công việc là đôi, sao gọi là một mình được? Huống chi việc của cháu gắn liền với bao anh em đồng chí dưới kia". Con người đó cũng có quan niệm về hạnh phúc thật giản dị nhưng hết sức cao đẹp - đó là được lao động, được cống hiến sức mình cho đất nước. Vì thế, khi biết tin nhờ mình phát hiện đám mây khô mà không quân ta hạ được nhiều máy bay Mĩ, anh thấy mình thật hạnh phúc. Tóm lại, được cống hiến cho khoa học, cho đất nước là lí tưởng sống của anh. Suy nghĩ của anh về cuộc sống thật đẹp, thật sâu sắc.

Không chỉ là người có suy nghĩ đẹp, anh còn là người biết hành động đẹp. Trong hoàn cảnh hết sức gian khổ, một mình sống vắt vẻo trên đỉnh Yên Sơn, làm bạn với rừng xanh, mây trắng, bão tuyết, sương rơi để đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mây, đo chấn động mặt đất, tham gia vào việc báo trước thời tiết hàng ngày, phục vụ sản xuất, phục vụ chiến đấu. Dù không ai đôn đốc, kiểm tra, nhưng anh vẫn tự nguyện tự giác với tinh thần trách nhiệm cao. Công việc đòi hỏi phải thực hiện vào những thời khắc khó khăn như nửa đêm giữa mùa đông giá rét, nhưng bất kỳ trong hoàn cảnh nào, đến đúng thời điểm ấy là anh thức giấc, xách đèn "đi ốp", xách máy đi đo, không bỏ sót một ngày nào, không quên một buổi nào, âm thâm bền bỉ suốt nhiều năm trời. Nhưng khó khăn hơn tất cả đối với anh chính là vượt qua sự cô đơn, vắng vẻ, quanh năm suốt tháng không một bóng người, và anh đã vượt qua được bằng sự miệt mài, say mê trong công việc. Anh đã dùng tất cả thời gian, nhiệt huyết, tâm trí, sức lực cho nhiệm vụ được giao, rảnh một chút là anh lại lấy sách ra để trò chuyện. Từ những công việc lặng lẽ âm thầm đó, anh đã góp phần trực tiếp vào chiến thắng chung của quân và dân miền Bắc. Đặc biệt, trong câu chuyện của mình với người họa sĩ, anh luôn gạt đi ý định vẽ mình của người họa sĩ. Anh giới thiệu với ông những người bạn của mình: anh kĩ sư vườn rau, anh kĩ sư “trông sét”,... Anh khiêm nhường nhận định công việc của mình cũng chỉ là bình thường và trân trọng những đóng góp, những hi sinh của bạn bè, đồng đội.

Nhan đề của truyện là "Lặng lẽ Sa Pa" nhưng Sa Pa có thật sự lặng lẽ không? Tác giả đã giải thích một cách hết sức đơn giản cho người đọc: "Trong cái im lặng của Sa Pa, dưới những dinh thự cũ của Sa Pa, một Sa Pa mà chỉ nghe tên người ta đã nghĩ đến chuyện nghỉ ngơi có những con người đang làm việc và lo nghĩ như vậy cho đất nước". Qua cách đặt nhan đề của truyện và xây dựng nhân vật chính với những đặc điểm vô cùng đáng mến đáng trân trọng, tác giả muốn nêu bật chủ đề và cũng là ý nghĩa tư tưởng của tác phẩm: ca ngợi những con người sống đẹp, lao động một cách say mê và quên mình cho đất nước, nhắn nhủ đến mỗi người đọc: "Hãy yêu thương nhau và sống đẹp hơn".