Có tiếng cười hóm hỉnh, hài hước giải trí sau những giờ lao động mệt nhọc, nhưng có tiếng cười trào lộng, châm biếm phê phán những thói hư, tật xấu hay đả kích những con người có tính xấu.

Treo biển là một trong những truyện ngụ ngôn chứa đựng ý nghĩa thâm thuý dưới hình thức tiếng cười vui vẻ, nhẹ nhàng như một bài học để răn dạy người đời của tác giả dân gian. Nội dung kể về một ông chủ cửa hàng bán cá treo tấm biển: Ở đây có bán cá tươi. Nội dung tấm biển được một số người qua đường góp ý theo cách “nghĩ gì nói nấy”, ông chủ nghe theo, cứ bỏ dần từng chữ và cuối cùng cất luôn cái biển.

Đọc truyện, chúng ta thấy nực cười vì trên đời này không có ai góp ý kiểu như vậy và cũng chẳng có ai dễ dàng làm theo những lời góp ý vớ vẩn như thế. Điều thú vị là truyện lấy cái không thể xảy ra để nói đến hiện tượng có thực trong cuộc sống hằng ngày. Mượn chuyện ông chủ cửa hàng bán cá nghe ai góp ý cũng làm theo, truyện ngụ ý phê phán những người không có chứng kiến riêng của mình.

Truyện ngắn gọn nhưng vẫn có đầy đủ cốt truyện và nhân vật. Ngôn ngữ kể giản dị, mộc mạc, gần gũi nhưng hài hước. Truyện bắt đầu từ tấm biển ghi: "Ở ĐÂY CÓ BÁN CÁ TƯƠI".

Nội dung tấm biển thông báo gồm: Ở ĐÂY nêu rõ địa chỉ bán hàng. CÓ BÁN thông báo hoạt động của cửa hàng (bán chứ không phải là mua cá). CÁ là loại mặt hàng mà cửa hàng bán. TƯƠI thông báo chất lượng của cá.

Bốn yếu tố ấy là cần thiết cho nội dung của một tấm biển quảng cáo bằng ngôn ngữ.

Thông thường, một cửa hàng muốn buôn bán thứ gì đều phải quảng cáo để giới thiệu hàng hóa của mình với mọi người. Xét về mục đích thì nội dung của tấm biển trên là đầy đủ và hợp lí. Sẽ không có chuyện xảy ra nếu không có những lời góp ý vu vơ của một số người. Có bốn người góp ý về tấm biển.

Người đầu tiên bảo:

- Nhà này xưa nay quen bán cá ươn hay sao mà bây giờ phải đề biển là cá TƯƠI?

Sự đối lập giữa tươi và ươn đã đánh vào lòng tự ái của ông chủ nên ông ta vội vàng bỏ chữ TƯƠI đi. Tấm biển còn dòng chữ: Ở ĐÂY CÓ BÁN CÁ.

Người thứ hai nhìn tấm biển, cười bảo:

- Người ta chẳng nhẽ ra hàng hoa mua cá hay sao mà phải đề là Ở ĐÂY?

Nghe thế, ông chủ lại xóa vội hai chữ ấy đi. Dòng chữ còn lại là CÓ BÁN CÁ.

Vài hôm sau, người khách khác đến mua cá, cũng cười bảo:

- Ở đây chẳng bán cá thì bày cá ra khoe hay sao mà phải đề là CÓ BÁN?

Ngẫm thấy cũng có lý ông chủ xóa liền hai chữ CÓ BÁN. Cuối cùng tấm biển còn mỗi chữ CÁ. Chẳng những ông chủ cửa hàng mà đến chính người đọc, người nghe cũng tưởng rằng đến đây thì chẳng còn gì để góp ý nữa. Nhưng người thứ tư lại bảo:

- Chưa đi đến đầu phố đã ngửi thấy mùi tanh, đến gần nhà thấy đầy những cá, ai chẳng biết là bán cá, còn đề biển làm gì nữa?

Vậy thì tấm biển treo lên là thừa, là vô ích, chủ nhà bèn cất luôn cái biển.

Thoạt nghe, ta tưởng ý kiến của từng người là có lí nhưng nếu phân tích kĩ thì hóa ra không phải. Bởi vì người góp ý không hiểu được chức năng, ý nghĩa của yếu tố mà họ cho là thừa và mối quan hệ giữa nó với những yếu tố khác. Mỗi người đều dựa vào sự trực tiếp được nhìn, ngửi, xem xét mặt hàng thay cho thông báo gián tiếp là chức năng, đặc điểm của ngôn ngữ. Vì vậy, họ chỉ quan tâm đến một hoặc hai từ mà họ cho là quan trọng mà không thấy ý nghĩa và tầm quan trọng của các thành phần khác trong câu.

Đọc truyện ta thấy mỗi lần có người góp ý kiến là ông chủ cửa hàng không cần suy nghĩ mà làm theo ngay. Truyện gây cười vì thái độ tiếp thu thụ động, không suy xét cẩn thận của ông ta. Chính vì ông ta không hiểu mục đích treo biển để làm gì và những điều viết trên biển có ý nghĩa gì nên dẫn đến việc làm một cách máy móc.

Kết thúc truyện cũng là lúc tiếng cười vang lên bởi ý kiến của từng người tưởng là có lí nhưng khi làm theo thì kết quả lại thành phi lí, tiếng cười chê vì trên đời không có ông chủ nào lại nghe góp ý theo kiểu “đẽo cày giữa đường” như thế.

Treo biển là một truyện cười hài hước tạo tiếng cười vui vẻ, phê phán nhẹ nhàng những người thiếu chủ kiến từ suy nghĩ đến hành động.

Câu truyện rút ra bài học: Trong cuộc sống, chúng ta nên lắng nghe lời góp ý của mọi người nhưng không nên vội vàng làm theo khi chưa suy xét kĩ lưỡng. Làm bất cứ việc gì ta cũng phải đặt ra mục đích có chủ kiến và biết tiếp thu một cách có chọn lọc, sáng tạo ý kiến của người khác để vận dụng thiết thực vào hoàn cảnh của mình. Trước khi làm việc gì phải trả lời câu hỏi: Mình làm việc này để làm gì? Làm như thế nào?

Qua truyện này, chúng ta cũng rút ra bài học riêng về cách dùng từ phải có nghĩa chứa đựng các thông tin cần thiết, không dùng từ thừa và thiếu. Từ được sử dụng phải ngắn gọn, rõ ràng, chính xác, đem lại hiệu quả cao nhất trong truyền đạt thông tin.