Ngày xưa, ở nhà kia có người con tên là Tấm. Mẹ Tấm mất từ khi Tấm mới biết đi, ít năm sau cha Tấm lấy thêm người vợ, đẻ ra người con tên là Cám. Ít lâu sau cha Tấm cũng qua đời. Tấm sống với người dì ghẻ và Cám. Hàng ngày, Tấm phải chăn trâu, cắt cỏ, giã gạo, xay lúa,… không lúc nào ngơi tay. Trong khi đó, Cám được mẹ nuông chiều, suốt ngày chỉ rong chơi, không phải làm gì cả.

Một hôm, mẹ Cám đưa cho Tấm và Cám mỗi đứa một cái giỏ sai đi bắt tép, nói đứa nào bắt được nhiều thì thưởng cho một cái yếm đỏ. Tấm vốn chăm chỉ lại sợ dì mắng nên mải miết suốt buổi để bắt. Còn Cám chỉ mải vui chơi, hái hoa, bắt bướm nên chẳng bắt được. Cuối buổi, thấy giỏ Tấm nhiều tép, Cám nghĩ kế rồi nói:

“Chị Tấm ơi, chị Tấm!

Đầu chị lấm,

Chị hụp[1] cho sâu

Kẻo về mẹ mắng!”

Tấm nghe lời em, xuống ao tắm gội. Cám nhân cơ hội trút hết tép của Tấm vào giỏ mình rồi chạy về nhà.

Lên bờ, thấy giỏ trống không, Tấm ôm mặt khóc nức nở. Bụt hiện lên hỏi, Tấm liền kể hết sự tình. Bụt bảo lấy con cá bống còn sót trong giỏ về nuôi dưới giếng, mỗi khi cho ăn thì gọi:

“Bống bống bang bang

Lên ăn cơm vàng, cơm bạc nhà ta

Chớ ăn cơm hẩm, cháo hoa[2] nhà người.”

Tấm về làm theo lời Bụt dạy. Từ ngày đó, mẹ Cám thấy Tấm hay dành một bát cơm mang ra giếng sau khi ăn, liền sinh nghi, sai Cám đi rình. Biết được sự thật, hôm sau mẹ Cám viện lí do làng cấm không cho trâu ăn cỏ:

“Chăn trâu chăn ở đồng xa

Chớ chăn đồng nhà làng bắt mất trâu.”

Sau khi Tấm dắt trâu đi, hai mẹ con Cám bắt cá bống của Tấm lên ăn.

Về nhà thấy không còn cá bống, Tấm lại khóc. Bụt hiện lên, Tấm kể lại đầu đuôi. Bụt bảo lấy xương cá bống bỏ vào bốn cái lọ rồi đem chôn dưới bốn chân giường Tấm nằm. Tấm nghe lời Bụt dạy làm ngay. Ít lâu sau, nhà vua mở hội. Hai mẹ con Cám cũng đi dự. Tấm muốn đi dự hội nhưng bị mẹ Cám trộn một đấu gạo với một đấu thóc bắt ở nhà nhặt thóc ra thóc, gạo ra gạo, vả lại cũng không có quần áo đẹp để đi. Tấm buồn mà khóc. Bụt tiếp tục hiện lên giúp Tấm. Bụt gọi một đàn chim sẻ xuống nhặt thóc cho Tấm trong nháy mắt, rồi bảo Tấm đào bốn cái lọ ngày trước chôn ở dưới bốn chân giường lên. Tấm đào lên thì thấy bốn cái lọ chứa đầy quần áo đẹp, một đôi hài thêu kim tuyến óng ánh, lại có một con ngựa đầy đủ yên cương. Tấm thay quần áo rồi cưỡi ngựa đi. Lúc này, trông Tấm vô cùng xinh đẹp.

Lúc qua cầu, Tấm vô ý làm rơi mất một chiếc hài xuống nước. Một lát, đoàn hộ tống nhà vua đi dự hội nhặt được chiếc hài ấy. Vua ngắm chiếc hài rồi ra lệnh: “Hễ đàn bà con gái nào dự hội mà ướm vừa chiếc hài này thì sẽ trở thành Hoàng hậu của ta “. Ai cũng tranh nhau ướm thử nhưng không vừa. Mẹ con Cám phải đẽo chân cho vừa cũng không được. Đến lượt Tấm ướm thử thì vừa như in. Nhà vua cho đem kiệu rước Tấm về cung làm vợ mình trước con mắt hằn học của mẹ con Cám.

Ngày giỗ cha, Tấm về ăn giỗ. Dì ghẻ bảo Tấm trèo cây cau, hái cau cúng cha. Đang khi Tấm ở trên ngọn cau thì ở dưới dì ghẻ giả vờ nói rằng có kiến đuổi cho nhưng thực chất là lấy dao chặt cây làm Tấm té xuống ao mà chết. Cám lấy quần áo Tấm mặc rồi vào cung thay Tấm. Tấm chết biến thành chim vàng anh.

Thấy Cám giặt áo cho vua, chim bảo:

“ Phơi áo chồng tao, phơi lao phơi sào

Chớ phơi bờ rào, rách áo chồng tao ”

Rồi kêu oạch oạch oạch oạch và bay vào hoàng cung.

Vua thấy chim hay bay theo mình, nhớ Tấm, liền bảo chim rằng:

“Vàng ảnh vàng anh

Có phải vợ anh

Chui vào tay áo.”

Dứt lời, chim bay vào tay áo vua. Từ đó, vua suốt ngày quấn quýt với chim vàng anh, khiến Cám tức tối về mách mẹ. Mẹ Cám bảo Cám bắt chim đem cho mèo ăn, chôn lông chim ngoài vườn. Chẳng bao lâu nơi đó mọc lên hai cây xoan đào, sum suê tươi tốt. Vua thấy đẹp nên sai người mắc võng vào cây hóng mát. Mỗi khi nằm dưới bóng cây vua lại thấy hình ảnh Tấm hiện ra, nên rất quý cây. Cám được mẹ xui chặt cây xoan đào lấy gỗ đóng khung cửi. Lúc ngồi dệt vải, Cám nghe con ác trên khung cửi kêu:

“Cót ca cót két.

Mày tranh chồng chị

Chị khoét mắt ra.”

Cám hốt hoảng và nói với mẹ. Nghe lời mẹ chỉ, Cám đốt khung cửi rồi đổ tro bên đường xa cung vua. Từ đống tro ấy mọc lên một cây thị, cành lá xum xuê. Đến mùa, cây thị chỉ ra được một quả, nhưng mùi thơm tỏa ra khắp nơi. Một bà lão bán hàng nước đi qua thấy quả thị liền nói:

“Thị ơi thị rơi bị bà

Bà để bà ngửi, chứ bà không ăn.”

Bà lão dứt lời thì quả thị rụng ngay đúng vào bị, bà lão liền đem về nhà. Từ đó, ngày nào đi chợ về bà cũng thấy nhà cửa ngăn nắp, cơm nước sẵn sàng. Ngạc nhiên, một hôm bà lão giả vờ đi chợ rồi quay lại rình xem. Bà thấy một cô gái xinh đẹp từ quả thị bước ra, nấu cơm, sửa soạn nhà cửa. Bà vội chạy vào nhặt cái vỏ thị, xé vụn. Từ đó hai người sống với nhau như mẹ con.

Một hôm, nhà vua đi ngang ghé hàng nước của bà. Bà lão rót nước và mời vua ăn trầu. Thấy miếng trầu têm cánh phượng giống hệt trầu Tấm têm cho mình ngày xưa, nhà vua mới hỏi bà lão ai đã têm trầu. Bà lão liền gọi Tấm ra. Vua nhận ra vợ mình, đón Tấm trở về cung, hai người lại sống hạnh phúc như xưa.

Sau này, Cám thấy Tấm vẫn còn sống mà lại trắng đẹp hơn xưa nên Cám băn khoăn tự hỏi vì sao. Tấm bảo Cám đào một cái hố rồi chui xuống, Tấm đứng bên trên dội nước sôi cho Cám tắm thì sẽ đẹp. Cám hí hửng làm theo, chết ngay tức khắc. Tấm sai người chặt xác của Cám ra làm 8 khúc, lấy thịt làm cỗ mắm rồi gửi cho dì ghẻ ăn. Thấy Tấm có lòng tốt, dì ghẻ không nghi ngờ gì mà vẫn cứ ăn. Một con quạ chợt đậu lại bên cửa sổ, nhìn vào và hót:

“Ngon ngỏn ngòn ngon. Mẹ ăn thịt con, có còn xin miếng?”

Mẹ Cám lúc này đã ăn gần hết mắm, nhìn vào thấy chính thấy đầu lâu của con mình nên lăn đùng ra chết.