Xuân Quỳnh là nữ nhà thơ có phong cách sáng tác hồn hậu, đằm thắm nhưng tha thiết và mãnh liệt. Đọc thơ chị chúng ta như lạc vào một thế giới với đầy cung bậc cảm xúc khác nhau. Bài thơ “Sóng” rút trong tập Hoa dọc chiến hào là một tác phẩm như vậy. Xuân Quỳnh muốn gửi gắm những tâm sự thầm kín nhưng rất mực sâu sắc và da diết qua những vần thơ 5 chữ này.
Có lẽ thể thơ 5 chữ rất phù hợp cho phong cách sáng tác cũng như mục đích sáng tác bài thơ này của Xuân Quỳnh. Với tâm hồn sôi nổi, trẻ trung, tình yêu phơi phới, sống và cống hiến hết mình Xuân Quỳnh đã trải lòng mình trên những vần thơ thật đẹp.

Sóng là hình tượng trung tâm, xuyên suốt bài thơ, biểu tượng cho khát vọng, tình yêu mãnh liệt của người con gái khi yêu. Những biểu hiện của sóng chính là những cung bậc tình cảm của người con gái, khi dịu dàng, khi dữ dội, khi mãnh liệt không thể kiềm chế được. Cũng có thể nó Xuân Quỳnh đã hóa thân vào sóng để biến tình yêu của mình thành bất diệt trong trái tim.
Tác giả mở đầu bài thơ bằng sự đối lập của sóng:
Dữ dội và dịu êm
Ồn ào và lặng lẽ
Sông không hiểu nổi mình
Sóng tìm ra tận bể
Đọc những câu thơ này lên, người đọc nhận ra sự đối lập một cách rõ nét của sóng. Sóng có lúc yên lặng, không nổi sóng nhưng khi có giông bão thì lại cuồn cuộn lên dữ dội, ồn ào. Sóng với muôn vàn biểu hiện, không bao giờ đứng yên. Tâm hồn người con gái khi yêu có chăng cũng như vậy, luôn chồng chất nhiều trạng thái và trăn trở khác nhau. Nếu như hiện tượng của sóng khó có thể giải thích nổi thì những trạng thái khi yêu của người con gái cũng thế. Khi thế giới này chật hẹp quá nhưng tình yêu lại quá rộng lớn, con “sóng” ấy muốn đi đến một nơi thật xa, có thể vẫy vùng, có thể bắt nhịp yêu thương.
Có thể nói phong cách thể hiện cũng như quan niệm của Xuân Quỳnh trong tình yêu thật mới mẻ, đầy sức hút.
Tuy tâm trạng luôn biến động nhưng con sóng cũng như tấm lòng người con gái khi yêu vẫn luôn như thế, không biến đổi, nó càng mãnh liệt hơn:
Ôi con sóng ngày xưa
Và ngày sau vẫn thế
Nỗi khát vọng tình yêu
Bồi hồi trong ngực trẻ
Khát vọng trong tình yêu luôn mãnh liệt và tha thiết. Tuổi trẻ là tuổi của tình yêu và hi vọng. Tình yêu càng lớn, khát vọng càng mãnh liệt. Đó dường như là chân lý trong tình yêu. Tình yêu của tuổi trẻ là tình yêu tràn đầy hi vọng.
Sang những khổ thơ tiếp theo, hình ảnh nhân vật trữ tình đã xuất hiện giãi bày những tâm sự cũng như những hoài nghi chưa giải thích được:
Sóng bắt đầu từ gió
Gió bắt đầu từ đâu
Em cũng không biết nữa
Khi nào ta yêu nhau
Đến quy luật của tự nhiên “sóng” từ đâu, “gió” từ đâu con người cũng không thể giải thích được thì tình yêu đến từ bao giờ có phải chăng cũng khó lí giải hay không? Sự vô hạn của thiên nhiên khiến cho sự hữu hạn của tình yêu bất lực, không thể giải thích. Lại thêm một quan niệm mới về tình yêu của Xuân Quỳnh. Tình yêu vốn là thứ khó đoán, nó đến từ bao giờ lại càng mơ hồ hơn hết.
Câu thơ “Em cũng không biết nữa” thể hiện sự hồn nhiên nhưng đáng yêu của người con gái. Như một kiểu hờn dỗi vô cớ với chính bản thân mình.
Xuân Quỳnh đã tìm đến với những cung bậc của sóng để thể hiện cung bậc tha thiết và mãnh liệt nhất trong tình yêu
Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước
Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được
Lòng em nhớ đến anh
Cả trong mơ còn thức
Lại là một cấu trúc đối lập tương phản có giá trị cao trong việc thể hiện trạng thái khi yêu. Nỗi nhớ trong tình yêu luôn là điều cồn cào và tha thiết nhất. Dù là “Sóng trên mặt nước” hay “sóng dưới lòng sâu” thì “bờ” vẫn luôn là điều mà sóng nhớ nhung nhất. Cũng như “anh” vẫn luôn là nỗi nhớ thường trực trong “em”. Đặc biệt nỗi nhớ này càng da diết và cồn cào hơn ở cả ngảy trong mơ. Nỗi nhớ cứ thường trực, chực trào ra ngay bất cứ lúc nào.
Người ta vẫn nói trong tình yêu con gái luôn ở thế bị động, nhút nhát, e dè nhưng trong thơ của Xuân Quỳnh con gái ở thế chủ động, không che dấu tình cảm của mình, cứ để nó tràn ra. Một cách thể hiện, một quan niệm mới mẻ đầy ấn tượng đối với người đọc.
Tình yêu của “em” luôn thủy chung dù cho hai người ở cách xa:
Dẫu xuôi về phương bắc
Dẫu ngược về phương nam
Nơi nào em cũng nghĩ
Hướng về anh một phương
Dù không gian mênh mông và thời gian dài đằng đẵng thì trái tim của “em” vẫn chỉ hướng về mỗi anh. Đó như một lời thế sâu sắc và bất diệt trong tình yêu của người con gái.
Nhưng dẫu tình yêu có dài, có sâu nặng thì tấm lòng của người con gái vẫn luôn thấp thỏm, lo ngại:
Cuộc đời tuy dài thế
Năm tháng vẫn đi qua
Như biển kia dẫu rộng
Mây vẫn bay về xa
Những câu thơ thoáng một nỗi buồn mênh mang và xa xăm, chuyện gì rồi cũng qua đi, năm tháng và tình yêu cũng vậy. Liệu rằng tình yêu có thể vĩnh cửu hay không, chỉ có thể hòa mình vào thiên nhiên, vào đất trời thì mới có thể làm cho tình yêu bay cao, bay xa hơn.
Những băn khoăn, trăn trở trong tình yêu của người con gái đã trở nên mãnh liệt, thôi thúc thành ước vọng:
Làm sao được tan ra
Thành trăm con sóng nhỏ
Giữa biển lớn tình yêu
Để ngàn năm còn vỗ
Nhân vật trữ tình đang loay hoay tìm cách làm tan chảy những con sóng hòa vào đại dương mênh mông để tình yêu luôn tồn tại, luôn còn mãi, vĩnh cửu. Vốn dĩ tình yêu không bao giờ đơn đọc một mình, nó luôn hòa với thế giới bao la ở bên ngoài. Xuân Quỳnh thực sự rất khéo léo và tài hoa, kết tinh được những khát vọng lớn lao của người con gái.
“Sóng” là một bài thơ hay, ý nghĩa, vừa sôi nổi vừa hồn nhiên vừa mãnh liệt vừa mang ý tượng trưng cho một tình yêu bất diệt và tha thiết. Xuân Quỳnh xứng đáng là một nhà thơ tiêu biểu, với một phong cách hiện đại, nữ tính nhưng mãnh liệt, cháy bỏng.