Một trong những yếu tố quan trọng làm nên thành công và sự hấp dẫn của truyện ngắn là nghệ thuật xây dựng hình huống.
Tình huống trong Lặng lẽ Sa Pa không bất ngờ, giật gân, hay lạ và độc đáo như các truyện ngắn khác mà rất nhẹ nhàng và sâu sắc, đó là cuộc gặp gỡ giữa người thanh niên ở trạm khí tượng Yên Sơn với ông họa sĩ già và cô kĩ sư trẻ.
Thời gian diễn ra rất ngắn nhưng tình huống đã tạo thuận lợi để tác giả khắc họa chân dung nhân vật chính một cách tự nhiên, tập trung qua sự quan sát của nhân vật ông hoạ sĩ và các nhân vật khác, qua chính lời lẽ và hành động của nhân vật.
Ý nghĩa : Thông qua sự quan sát và cảm nhận ấy, Nguyễn Thành Long đã làm nổi bật chủ đề tác phẩm: Trong cái lặng lẽ, vắng vẻ của núi cao Sa Pa, nơi nghe tên người ta chỉ nghĩ đến sự nghỉ ngơi, vẫn có bao người đang ngày đêm làm việc miệt mài, say mê cống hiến tuổi trẻ cho quê hương, đất nước.