Nhập Hành Châu (Đỗ Phủ)

Nhập Hành Châu

Binh cách tự cửu viễn,
Hưng suy khan đế vương.
Hán nghi thậm chiếu diệu,
Hồ mã hà xương cuồng.
Lão tướng nhất thất luật,
Thanh biên sinh chiến trường.
Quân thần nhẫn hà cấu,
Hà nhạc không kim thang.
Trọng trấn như cát cứ,
Khinh quyền tuyệt kỷ cương.
Quân châu thể bất nhất,
Khoan mãnh tính sở tương.

Ta bỉ khổ tiết sĩ,
Tố vu viên tạc phương.
Quả thê tòng vi quận,
Ngột giả an đổ tường.
Điêu tệ tích bang bản,
Ai căng tồn sự thường.
Tinh huy phi kỳ nhiệm,
Phủ khố thực qua phòng.
Thứ kỷ do tại thử,
Đa ưu tăng nội thương.
Thiên bì hạn tửu nhục,
Tốt ngũ đơn y thường.
Nguyên ác mê thị tự,
Tụ mưu duệ khang trang.
Cánh lưu trướng hạ huyết,
Đại giáng Hồ Nam ương.
Liệt hoả phát trung dạ,
Cao yên tiều thượng thương.
Chí kim phân túc bố,
Sát khí xuy Nguyên, Tương.
Phúc thiện lý điên đảo,
Minh trưng thiên mãng mang.

Tiêu hồn tịch phi đích,
Luỹ túc xuyên sài lang.
Ẩn nhẫn chỉ cức thích,
Thiên duyên chi biền thương.
Viễn qui nhi thị trắc,
Do nhũ nữ tại bàng.
Các khách hạnh thoát vãn,
Mộ niên tàm kích ngang.
Tiêu điều hướng thuỷ lục,
Mịch một tuỳ ngư thương.
Báo chủ thân dĩ lão,
Nhập triều bệnh kiến phương.
Du du uỷ bạc tục,
Úc úc hồi cương trường.
Tham thố đồ châu chử,
Thung dung chuyển lâm hoàng.
Phiến phàm tả Sâm ngạn,
Thông quách tiền Hành Dương.
Hoa biểu vân điểu bì,
Danh viên hoa thảo hương.
Kỳ đình trang ấp ốc,
Phong lỗ bàn thành hoàng.

Trung hữu cổ chế sứ,
Thịnh tài quán nghiêm lang.
Phù điên đãi trụ thạch,
Độc toạ phi phong sương.
Tạc giả gián quỳnh thụ,
Cao đàm tuỳ vũ thương.
Vô luận tái khiển quyển,
Dĩ thị an thương hoàng.
Kịch Mạnh thất quốc uý,
Mã Khanh tứ phú lương.
Môn gián Tô sinh tại,
Dũng nhuệ Bạch Khởi cường.
Vấn tội phú hình thế,
Khải ca huyền bĩ Tang.
Phân ai kỳ tất tảo,
Văn nhuế yên năng đương.

Quất tỉnh cựu địa trạch,
Tiên sơn dẫn chu hàng.
Thử hành yếm thự vũ,
Quyết thổ văn thanh lương.
Chư cữu phẫu phù cận,
Khai hàm thư trát quang.
Tần phiền mệnh lũ cập,
Lỗi lạc tự bách hàng.
Giang Tổng ngoại gia dưỡng,
Tạ An thăng hứng trường.
Hạ lưu phỉ châu ngọc,
Trạch mộc tu loan hoàng.
Ngã sư Kê Thúc Dạ,
Thế hiền Trương Tử Phòng,
Sài kinh ký lạc thổ,
Bằng lộ quán cao tường.

 

Dịch nghĩa

Chiến trận từ lâu xa rồi,
Nghiệp vua thấy lúc thịnh lúc suy.
Thời Hán thật rỡ ràng,
Sao ngựa Hồ lại ngang ngược.
Tướng già một khi không nghiêm,
Nơi biên giới yên lành thành ra chiến trường.
Bề tôi chịu cảnh nhớp nhúa,
Non sông không có nơi nào vững chãi.
Những nơi quan trọng nếu bị chiếm đóng,
Quyền lực cấp dưới sẽ làm tan nền nếp.
Bản chất quân khu không thống nhất,
Mềm, cứng tuỳ theo mỗi trường hợp.

Thương thay cho những con người khí tiết,
Nêm vuông mà lỗ tròn.
Bà goá bị lôi vào trong quận,
Kẻ cao lênh khênh lại tìm núp dưới tường thấp.
Suy tàn tiếc cho gốc nước,
Rộng lượng xét đến việc thường sảy ra.
Cầm cờ đầu không phải là nhiệm vụ của ông ta,
Kho dự trữ thật là quá phòng bị.
Khoan thứ với mình chính từ chỗ này mà ra,
Lo lắng nhiều thành ra đau tức bên trong.
Các phó tướng hạn chế rượu thịt,
Lính tráng trang phục thô sơ.
Tội lớn nhầm lẫn giống như thế đó,
Họp bàn mưu kế bị lộ tùm lum.
Nên máu chảy ngay trong văn phòng tham mưu,
Gây tai hoạ lớn cho Hồ Nam,
Nửa đêm bốc cháy dữ dội,
Khói cao bốc ngất trời.
Tới nay chia thóc, lụa,
Không khí chết chóc còn tràn khắp vùng hai sông Nguyên, Tương.
Làm điều thiện thì được phúc nay trái lại,
Nêu rõ việc thuế má trong khi tình hình nhốn nháo này.

Hết hồn nên chạy tránh tên bay đạn lạc,
Mỏi chân đi qua chỗ hổ sói.
Cố chịu để gai góc đâm,
Loạc choạc nên cánh tay cùi chõ bị trầy trụa.
Từ xa về, con trai chực bên cạnh,
Còn bú sữa nên con gái ngay bên.
Các khách xưa may thoát khỏi,
Tuổi già thẹn thấy ý khí phấn phát.
Nhìn lên bờ với dưới nước thấy cảnh tiêu điều,
Cứ lò dò đi theo người buôn với dân chài.
Đền ơn vua thì thân mình đã già,
Có làm quan thì bệnh gây cản trở.
Thôi cứ đành chịu mà theo thói thường,
Bùi ngùi quay về với tính nói thẳng của mình.
Ngụp lặn chạy nơi vùng sông bến nước,
Chậm chậm di chuyển nơi rừng trúc.
Buồm chiếc ở bên trái bờ sông thuộc Sâm Châu,
Thành nối với huyện Hành Dương.
Cảnh bắt mắt là lúc chim với mây hiện ra,
Vườn nổi tiếng có hoa thơm cỏ lạ.
Cờ bay trên những mái nhà lớn,
Chòi lửa nằm quanh bờ nóc thành.

Trong đó Hành Châu có viên chế sứ cũ,
Tài lớn vượt hơn mọi người nơi hành lang cao vời.
Giữ nước yên chờ người làm cái cột đá,
Ngồi một mình vững trong cảnh gió sương bay.
Bữa trước ở nơi sang trọng,
Thao thao bàn chuyện tuỳ theo chén rượu lớn.
Không kể là có do dự lại không,
Đó là cốt làm rõ cái láo nháo.
Kịch Mạnh khiến bảy nước sợ,
Bốn bài phú của Tư Mã Tương Như nghe êm.
Ngay cửa lại có Tô Hoán,
Sức mạnh hệt như Bạch Khởi vậy.
Hỏi tội có nhiều cánh quân kéo tới,
Bài ca chiến thắng sẽ gạt đi cái nạn do Tang Giới gây.
Hơi bụi rồi cũng có lúc quét sạch,
Loài ruồi muỗi làm sao có thể chống cự nổi.

Nền nhà cũ nới Giếng Quất,
Thuyền bè đi quanh núi tiên.
Chuyến đi này chán nản vì mưa rào,
Vùng đất này nghe nói không khí mát mẻ.
Ông cậu gần đây được phong tước,
Mở bao thấy lá thư sáng rực.
Liên tục luôn theo mệnh,
Loạc chạc chữ trăm hàng.
Được bà ngoại nuôi dưỡng trở thành như Giang Tổng,
Và nhân leo cao được như Tạ An.
Đi xuống dưới dòng đầy những châu ngọc,
Chọn cây thấy ngượng cùng chim phượng chim hoàng.
Thày ta hệt như Kê Thúc Dạ,
Giống kẻ hiền trên đời là Trương Tử Phòng.
Đất sống gửi nơi gai cỏ,
Ngắm coi đường chim bằng vun vút.

(Năm 770)

Bài thơ này chia làm 5 đoạn với nội dung như sau:
- Đoạn 1: Giới thiệu.
- Đoạn 2: Thương cho Thôi Quán.
- Đoạn 3: Quay trở lại Hành Châu.
- Đoạn 4: Gửi Hành Châu chế sứ Dương Tế và bạn là Tô Hoán.
- Đoạn 5: Nhớ ông cậu ở Sâm Châu. Thôi Vĩ 崔偉 là cậu của Đỗ Phủ, lúc đó quyền Bân (Sâm) châu, nên Đỗ Phủ định tới để nương nhờ.