Truyền thuyết Sơn Tinh – Thủy Tinh là một tác phẩm để đời mang đến cho độc giả luôn vẹn nguyên ý nghĩa dù nó đã trải qua bao đời, bao thế hệ. Truyền thuyết được kể xoay quanh về hai chàng trai nhân vật chính, thứ nhất là thần núi với tên gọi Sơn Tinh, thứ hai là Thủy Tinh có sứ mệnh được gọi là thần nước. Thông qua việc xây dựng hình tượng hai nhân vật tràn đầy sinh lực, tì trí đại diện cho hai khu vực, một bên là núi rừng trù phú, trên cao còn một bên là biển bạc sâu lắng ở phía dưới. Nét độc đáo của chuyện được tạo nên từ một tình huống truyện rất tinh tế, độc đáo có nút thắt mở đẩy người xem đi từ sự ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác. Hai chàng trai đối nghịch nhau được đặt vào một tình huống là đi hỏi vợ khá đời thường mà cũng rất thú vị, độc đáo. Tất cả những rắc rối, mâu thuẫn, tình tiết đặc sắc cũng từ đó mà bắt đầu khi Sơn Tinh và Thủy Tinh đến hỏi vợ.

Người vợ mà Sơn Tinh, Thủy Tinh phải tranh nhau đến hỏi cưới chính là cô công chúa tuyệt vời từ dung nhan cho đến phẩm chất tên là Mỵ Nương con gái của Vua Hùng thứ mười tám. Mỵ Nương vốn may mắn được ban cho một nhan sắc nghiên nước nghiên thành, làn da trắng ngần, dáng người cao khiến hai chàng mê đắm quyết tranh dành cho bằng được. Cuộc tranh đua này vô cùng công bằng khi hai chàng trai có sức mạnh, lợi thế ngang tài ngang sức nhau, tài giỏi chẳng thua kém nhau mà kết quả chỉ có ở một người. Do đó mà người được rước Mỵ Nương không chỉ phụ thuộc vào sức mạnh, tài giỏi mà còn ở sự nhạy bén, nhanh nhẹn thế là Sơn Tinh tới trước và được cưới Mỵ Nương làm vợ. Chính vì mang sính lễ đến chậm một bước mà Thủy Tinh đã để lỡ mất người vợ mong ước của mình. Từ đây cuộc chiến bắt đầu, đó chính là cuộc chiến của toàn thể nhân dân Việt Nam đối mặt trước thiên tai, sự thay đổi thời tiết thất thường chứ không chỉ riêng cá nhân hai chàng trai.

Truyền thuyết được xem là một thể loại văn học dân gian, qua đó tác giả không chỉ thổi vào nó những khát vọng, mong ước về lẽ sống, luân thường đạo lí công bằng, những điều tốt đẹp, lí tưởng, đó có thể là những tín ngưỡng, những vị anh hùng dân tộc sức mạnh phi thường ra tay gìn giữ đất nước hay đó có thể là nét đẹp văn hóa của anh hùng. Tuy nhiên ở truyền thuyết, những câu chuyện, các giải thích, lí giải về thiên nhiên, những điều của cuộc sống đời thường được tác giả gửi gắm một cách trọn vẹn, sâu sắc. Và truyện Sơn Tinh – Thủy Tinh chính là một điển hình, một câu chuyện có xen lẫn những tình tiết hư cấu nhưng luôn mang lại những điều rất tự nhiên, triết lí sâu sắc, gần gũi với cuộc sống con người. Đi sâu vào thì chúng ta sẽ thấy hiện tượng thiên nhiên, cụ thể là lũ lụt, hạn hán khá được con người quan tâm mà tác giả mang đến cho người đọc. Bên cạnh đó người dân luôn ước muốn, khát vọng mạnh mẽ về một cuộc sống không thiên tai, thời tiết thuận hòa luôn dâng trào.

Thứ hai, bên cạnh những hiện tượng thiên nhiên thì truyện còn nói về nét đặc trưng, phong tục tập quán, nền văn hóa của dân tộc ta vào những năm tháng của thời các vua Hùng. Điển hình là tục lệ thách cưới. Câu chuyện trở nên cuốn hút, mới mẻ mà đầy những bất ngờ chính là việc tác giả đan cài vào trong từng tình huống, nội dung là rất nhiều chi tiết kì lạ, thần bí. Qua đó ta có thể thấy được nét văn hóa, phong tục truyền thống chinh phục thiên nhiên, làm mọi thứ để đạt được mong muốn của người Việt được khéo léo, đan dệt qua từng thước truyện, lời văn rất tài tình, tinh tế.

Hai hình ảnh được xây dựng là Sơn Tinh và Thủy Tinh được xem là một hình tượng hư cấu được xây dựng rất thành công, điểm đặc sắc nghệ thuật có tính tượng trưng và khái quát cao. Câu chuyện luôn chứa đựng những điều tốt đẹp, hào hùng mà tác giả muốn nói đến chính là thiên nhiên, con người. Cụ thể là nguồn căn xuất hiện bão lũ, thiên tai hằng năm ở Đồng Bằng Bắc Bộ được lí giải kéo theo đó chính là khát khao mãnh liệt của con người chiến thắng được thiên nhiên. Bên cạnh đó là hình tượng thiêng liêng của vua Hùng, những người có công lao dựng nước luôn được đề cao, biết ơn.