Nguyễn Quang Sáng là một trong những nhà văn tiêu biểu trong thời kỳ Cách mạng Việt Nam. Các tác phẩm của ông đều có những cốt truyện tuy không cầu kỳ, phức tạp nhưng nó lại bình dị và chân thực, dễ hiểu và dễ chiếm được thiệm cảm của người đọc. Điển hình là tác phẩm để đời của ông - Chiếc lược ngà, với cốt truyện đơn giản cùng nhân vật bé Thu và tình cha con sâu sắc, được Nguyễn Quang Sáng dùng ngòi bút của mình đặc tả tâm lí nhân vật quá tinh tế và tuyệt vời, khiến tác phẩm lấy đi nhiều nước mắt của độc giả.

Nguyễn Quang Sáng sinh năm 1932, mất năm 2014, ông là một trong những nhà văn tiêu biểu trong nền Văn học Việt Nam từ thời kỳ kháng chiến. Đồng thời, ông cũng là tác giả đã sáng tác ra nhiều tác phẩm văn chương và kịch bản nổi tiếng gắn liền với thời kỳ này.

Một trong số những tác phẩm để đời của nhà văn Nguyễn Quang Sáng phải kể đến chính là tác phẩm “Chiếc lược ngà” được sáng tác năm 1966. Nội dung tác phẩm ca ngọi tình cảm gia đình sâu sắc trong thời chiến tranh, tình cảm cha con cảm động đã lấy đi nhiều đồng cảm và nước mắt của độc giả.

Nhân vật chính trong tác phẩm chính là bé Thu - một cô bé có các tính mạnh mẽ, ương ngạnh, bướng bỉnh nhưng lại có một tâm hồn vô cùng trong sáng, ngây thơ và thiện lương cùng tình tình thương sâu sắc dành cho cha của mình.

Bé Thu từ khi sinh ra vốn chưa biết mặt cha, cô bé lớn lên trong vòng tay yêu thương của mẹ và bà ngoại, mặc dù trong lòng luôn khao khát được biết mặt ba dù chỉ một lần. Thế nhưng, trong cuộc gặp đầu tiên, khi Thu nghe tiếng gọi của ông Sáu “Thu! Ba đây con”- người cha đi chinh chiến từ lâu được nghỉ phép về nhà ba ngày để thăm gia đình , cô bé lại tỏ ra “giật mình tròn mắt nhìn. Nó ngơ ngác lạ lùng rồi bỗng tái đi, rồi vụt chạy và kêu thét lên “má, má”.

Đó cũng chính là tâm lý chung của những đứa trẻ từ lâu vẫn chưa biết mặt cha, thêm vào đó Thu vẫn còn nhỏ, thế nên khi mẹ và bà ngoại giới thiệu ông Sáu là cha, Thu vẫn chưa thể chấp nhận được.

Bên cạnh đó, bé Thu vốn cảm thấy sự xa lạ với ông Sáu, nay còn cảm thấy sợ hãi với vết sẹo lớn trên mặt ông do vết tích của mưa bom lửa đạn để lại trong những trận chiến khốc liệt. Nên những ngày sau đó Thu vẫn ương bướng không chịu nhận cha mặc dù ông Sáu vẫn luôn tìm cách vỗ về cô bé.

Nguyễn Quang Sáng đã mở đầu tác phẩm với văn phong đặc tả tâm lý của một cô bé 8 tuổi vô cùng táo bạo và tinh tế. Ông như nắm bắt rõ ràng và hiểu sâu sắc tâm lý của nhân vật, đặc biệt đó lại là tâm lý trẻ em. Qua đó, tác giả đã mượn cách miêu tả tâm lý của một cô bé để thể hiện tính cách kiên quyết, mạnh mẽ của những người dân Nam Bộ.

Sự ương ngạnh ấy của bé Thu còn được thể hiện qua từng cử chỉ nhỏ nhặt nhất mà cô bé đối với ba. Bởi thế nên khi mẹ bảo mời vô ăn cơm, Thu vẫn nghe lời mẹ nhưng lại miễn cưỡng gọi ba trống không “vô ăn cơm”. Đó cũng chính là sự thẳng thắng, chân thật của những người Nam Bộ, không thích họ sẽ biểu hiện ra mặt, chứ nhất quyết không nhân nhượng, giả dối. Đặc biệt là tính kiên cường, kiên quyết còn được thể hiện qua chi tiết Bé Thu tuy không chắt nước được nồi cơm, nhưng cô bé vẫn nhất quyết không để ông Sáu giúp đỡ.

Cốt truyện được đẩy lên cao trào khi trong bữa cơm, ông Sáu gắp trứng bỏ vào bát cho Thu, nhưng “nó hất tung cái trứng ra mâm, cơm văng tung tóe”. Có vẻ như sự ương bướng, gai góc của Thu đã chạm đến ngưỡng chịu đựng của ông Sáu, ông Sáu tuy rất đau lòng, nhưng ông lại che đậy điều đó bằng cách đánh đòn bé Thu để tìm thấy sự sợ hãi, nhân nhượng của cô bé cho dù chỉ là miễn cưỡng.

Thu tuy là cô bé chỉ mới 8 tuổi, thế nhưng khi bị ba đánh đau, bé Thu không khóc, bởi vì cô bé nghĩ quyết không khóc trước mặt người xa lạ. Bé Thu chỉ lẳng lặng chay sang nhà ngoại và khóc với ngoại.

Nút thắt của truyện được tháo gỡ thông qua tình tiết Thu nhất quyết không chịu theo mẹ về, cô bé ngủ lại nhà ngoại và được ngoại giải thích về vết sẹo trên mặt của ba.

Lúc này, tác giả đã miêu tả những chuyển biến trong tâm hồn non nớt của một cô bé 8 tuổi một cách chân thực và hết sức tinh tế. Sau khi Thu hiểu ra mọi chuyện, cũng từ lúc này sự ương bướng, chán ghét đã không còn tồn tại trong Thu.

Giờ đây tình thương ba mới dần hiển hiện rõ ràng trong lòng của bé Thu. Thế nên“nó nằm im, lăn lộn suốt đêm, thỉnh thoảng lại thở dài như người lớn, nó ân hận rồi căm thù giặc và thương ba nó vô hạn”. Rồi sáng hôm sau Thu bảo ngoại đưa về gặp ba.

Lúc về đến nhà, trước khi ông Sáu đi, tiếng gọi ba lại cất lên vừa ngây thơ, vừa tận trong sâu thẳm tâm hồn trong sáng, khao khát tình ba con của bé Thu. “Nó vừa kêu vừa chạy xô tới dang hai chân ôm lấy cổ ba nó”. “Nó hôn khắp người ông Sáu và hôn cả vết sẹo dài trên má ông.”

Ta có thể thấy, Bé Thu đã hoàn toàn rũ bỏ lớp gai góc, sự ương ngạnh và kiên quyết không nhận ba. Lúc này, tình cảm cha con đang dâng trào trong lòng bé Thu như từng đợt sóng cứ ổ ạt vỗ vào bờ. Bé Thu không muốn xa ba, không muốn ba đi nữa, nó muốn giữ ba bên mình mãi để ba con được đoàn tụ, gia đình bé Thu có đầy đủ cả mẹ lẫn cha.

“Chiếc lược ngà” đã được tác giả đã xây dựng nên cốt truyện đơn giản, bình dị, nhưng các tình tiết vô cùng gay cấn và hợp lý. Cùng với lối sử dụng ngôn ngữ đậm chất vùng miền, giản dị, chân thật, có sức gợi cảm mạnh mẽ, tạo nên những cảm xúc cô đọng nhất trong tâm lý nhân vật, lấy được sự đồng cảm của người đọc với nhân vật bé Thu và những biến đổi tinh tế trong tâm lý của một đứa bé 8 tuổi, cùng với khao khát về tình cha con sâu sắc và cảm động.