Chủ nghĩa Mác - Lê-nin là sự kế thừa và phát triển những giá trị của lịch sử tư tưởng nhân loại, là thế giới quan và phương pháp luận phổ biến của nhận thức khoa học. Chủ nghĩa duy vật biện chứng của C. Mác đã tổng kết những tư tưởng đó, được chứng minh và phát triển dựa trên những thành tựu khoa học đương thời. Ngay từ khi chứng kiến sự phát triển của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất, C. Mác đã có những dự báo về sự phát triển mạnh mẽ của khoa học - công nghệ. Kể từ đó đến nay, nhân loại đã trải qua ba cuộc cách mạng công nghiệp: cách mạng cơ khí hóa, cách mạng điện khí hóa, cách mạng máy tính và tự động hóa và hiện nay là cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư dựa trên sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI), in-tơ-nét kết nối vạn vật (IoT), rô-bốt, dữ liệu lớn.

Phép biện chứng duy vật của C. Mác với sự thống nhất giữa nội dung thế giới quan và phương pháp luận giúp chúng ta tìm ra tính quy luật, trật tự hợp lô-gíc và các quy luật lịch sử trong những diễn biến tưởng như hỗn loạn, ngẫu nhiên, bất ngờ đang diễn ra nhanh chóng. Chủ nghĩa duy vật lịch sử với hệ thống các quan điểm duy vật biện chứng về xã hội cho thấy nguồn gốc, động lực và những quy luật chung của sự vận động, phát triển của xã hội loài người. Chính vì vậy, tình hình thế giới hiện nay với những biến động nhanh chóng, khó lường cũng như những thành tựu to lớn của Cách mạng công nghiệp 4.0 cũng không nằm ngoài những quy luật đó. 

Trong lịch sử vận động của các phương thức sản xuất, lực lượng sản xuất là yếu tố động nhất, cách mạng nhất với các công cụ lao động ngày càng hiện đại, trở thành động lực cho sự tiến bộ của xã hội loài người. Quan hệ sản xuất mới theo đó được hình thành, biến đổi và phát triển. Ngày nay, cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đã đạt được những thành tựu đáng kể trong việc tìm hiểu và cải tạo thế giới. Vai trò của trí tuệ, tri thức khoa học không ngừng được nâng cao. Cạnh tranh trong phát triển giữa các quốc gia, dân tộc không còn dựa vào những tiền đề về vốn, đất đai như trước mà chủ yếu dựa vào trình độ tư duy, trình độ dân trí, khả năng trí tuệ. Cách mạng công nghiệp 4.0 đã chứng minh việc hiện thực hóa tri thức, khoa học, trí tuệ thành sức mạnh vật chất. Khoa học đã thực sự trở thành lực lượng sản xuất, có sức mạnh của vật chất chứ không còn là điều dự báo.

Trong việc tiếp thu và vận dụng chủ nghĩa Mác - Lê-nin vào thực tiễn của Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu một tấm gương sáng về tinh thần độc lập, tự chủ và sáng tạo. Hệ thống quan điểm của Người được thể hiện qua các nội dung cơ bản: Quan niệm về quốc tế và quan hệ chính trị quốc tế; về mục tiêu đối ngoại; về tập hợp lực lượng trong quan hệ quốc tế; về phương châm đối ngoại, phương pháp và nghệ thuật ngoại giao... Theo quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đường lối đối ngoại và hoạt động ngoại giao Việt Nam phải đặt lợi ích quốc gia, dân tộc lên trên hết. Phương châm đối ngoại của Người là “dĩ bất biến ứng vạn biến”, trong đó, thực hiện mục tiêu của chủ nghĩa xã hội “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” trong giai đoạn hiện nay là cái “bất biến”. Cái “vạn biến” là phải linh hoạt, khôn khéo trong bối cảnh tình hình thế giới đang có nhiều biến động.

Trong quan hệ quốc tế, Chủ tịch Hồ Chí Minh quan niệm đối ngoại là một mặt trận, “muốn làm cách mạng thắng lợi thì phải... thực hiện thêm bầu bạn, bớt kẻ thù”(1). Bên cạnh đó, theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, “Nước ta là một bộ phận của thế giới. Tình hình của nước ta có ảnh hưởng đến thế giới, mà tình hình thế giới cũng có quan hệ đến nước ta”(2), nhưng phải độc lập, tự chủ, phải khôn khéo, phải có những biện pháp của riêng mình, vì “muốn người ta giúp cho, thì trước mình phải tự giúp lấy mình đã”(3). Có chính sách đối ngoại rộng mở, hợp tác, hòa bình và quan hệ tốt; tránh đối đầu, không gây thù oán với một ai. Trong quan hệ với các nước, các tổ chức quốc tế, cần tăng điểm tương đồng, hạn chế bất đồng, khai thác mọi khả năng có thể để phát huy sức mạnh của thời đại. Trong quan hệ với bên ngoài, cần “phải nhìn cho rộng, suy cho kỹ”, tỉnh táo để có những đối sách khôn khéo trước mắt và lâu dài. Đây là những nội dung quan trọng giúp chúng ta vận dụng sáng tạo trong việc nhìn nhận và đánh giá cục diện quan hệ quốc tế, giải quyết những vấn đề cấp bách của thực tiễn thời đại và đất nước hiện nay.