Nếu những ngày tháng trong ngục tối, Bác Hồ có trăng làm bạn thì với Tố Hữu, tiếng chim tu hú kêu đã đánh thức một mùa hè thôn quê bình dị mà vui tươi, sôi động. Bài thơ Khi con tu hú được sáng tác trong những ngày ông ở nhà lao Thừa Phủ. Sáu câu thơ đầu đã khắc họa một bức tranh thiên nhiên mùa hạ xứ Huế vô cùng tuyệt đẹp:

Khi con tu hú gọi bầy
Lúa chiêm đương chín, trái cây ngọt dần.
Vườn râm dậy tiếng ve ngân
Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào
Trời xanh càng rộng càng cao
Đôi con diều sáo lộn nhào từng không...

Với âm điệu du dương, trầm bổng cùng sự nhịp nhàng của những vần thơ lục bát đã khắc họa một bức tranh với đầy đủ âm sắc mùa hạ. Đó là tiếng chim tu hú líu lo gọi bầy,âm thanh ríu rít ấy như mừng vui, hớn hở đón chào mùa mới sắp sang. Đó còn là tiếng ve ngân vang trong vườn răm , tiếng râm ran như hối hả báo hiệu hè về của đàn ve chăm chỉ. Và giữa bầu trời cao rộng, còn là âm thanh của con diều sáo du dương, tinh nghịch, lộn nhào giữa không trung. Những âm thanh sôi động, náo nức ấy vốn quen thuộc với mùa hạ. Bởi vậy, những âm thanh ấy dễ dàng cảm nhận qua thính giác đã tác động vào tâm trí nhà thơ và khiến thi nhân có những liên tưởng thú vị, đầy khơi gợi về những hình ảnh nơi thôn quê mùa hạ.

Bức tranh thiên nhiên ấy còn được điểm tô bằng những sắc màu rực rỡ. Tất cả đều như đang hứa hẹn, đang ở độ thanh xuân rực rỡ nhất: là sắc vàng của lúa chiêm dần chín, là trái cây chuyển dần về sắc đỏ và đạt đến độ chín, mang đến vị ngọt ngào, tinh túy nhất. Giữa nắng hồng rực rỡ là sân bắp với những hạt mẩy, căng tròn, vàng rộm. Bức tranh thiên nhiên còn được đẩy lên cao vút với bầu trời mang màu thiên thanh. Chao ôi! Tuyệt sắc biết bao! Một mùa hè bình dị, gần gũi, thân thương trong lòng người đọc, như thôi thúc chúng ta trở về nơi thôn quê ấy.

Ẩn sâu trong bức tranh thiên nhiên mùa hạ vui tươi, nhiều âm sắc ấy là một tâm hồn đang khao khát tự do cháy bỏng. Bởi thời điểm viết bài thơ, tác giả bị giam cầm trong ngục tối. Ông viết về mùa hạ trong niềm hồi tưởng với tất cả sự tươi đẹp, rực rỡ. Tất cả, từ tiếng chim đến "đôi con diều sáo lộn nhào tầng không" đều đang được hưởng một cuộc sống tự do giữa bầu trời cao rộng.

Qua sáu câu thơ đầu, người đọc đã được chiêm ngưỡng một bức tranh vừa thân thuộc, bình dị vừa sống động, rực rỡ của thiên nhiên xứ Huế mộng mơ. Người đọc tưởng như người viết đang sống giữa nó, miêu tả nó trực tiếp bằng sự tinh tường của tất cả các giác quan từ thính giác, thị giác, đến vị giác, khứu giác... Phải có một niềm yêu đời, yêu sự sống thiết tha, mãnh liệt mới vẽ được bức họa mùa hè bằng thơ đẹp, sinh động trong một hoàn cảnh đặc biệt như vậy.