Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm là hai trường phái triết học khác nhau về quan điểm về tồn tại và nhận thức. Sự khác nhau giữa chúng xuất phát từ việc giải quyết nội dung thứ nhất vấn đề cơ bản của triết học, đó là quan hệ giữa tồn tại vật chất và nhận thức.

Chủ nghĩa duy vật, theo quan điểm của Karl Marx và Friedrich Engels, cho rằng tồn tại vật chất là nguyên nhân cơ bản và quyết định của nhận thức. Họ cho rằng thế giới tồn tại độc lập với ý thức và nhận thức của con người là sự phản ánh, bản chất của thế giới vật chất. Như vậy, sự phát triển của xã hội và ý thức con người phụ thuộc vào sự thay đổi của sản xuất vật chất và các mối quan hệ xã hội.

Trái ngược lại, chủ nghĩa duy tâm, như triết gia Immanuel Kant, cho rằng nhận thức con người tạo nên thế giới và quyết định tồn tại. Theo quan điểm này, ý thức và nhận thức của con người là nguyên nhân và căn nguyên của tồn tại vật chất. Thế giới được hiểu và định nghĩa thông qua khả năng suy nghĩ, cảm nhận và tác động của ý thức.

Ví dụ có thể là việc giải thích nguyên nhân xã hội đằng sau sự phát triển công nghệ. Theo chủ nghĩa duy vật, sự phát triển công nghệ xuất phát từ sự phát triển sản xuất vật chất và mối quan hệ xã hội. Sự cạnh tranh và sự tiến bộ kỹ thuật trong xã hội tạo điều kiện cho sự phát triển công nghệ. Trong khi đó, theo chủ nghĩa duy tâm, sự phát triển công nghệ phụ thuộc vào nhận thức và ý thức con người, đó là khả năng tư duy và sáng tạo của con người trong việc nghiên cứu và áp dụng kiến thức vào việc cải tiến công nghệ.

Tóm lại, chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm có quan điểm khác nhau về quan hệ giữa tồn tại vật chất và nhận thức. Chủ

 nghĩa duy vật coi tồn tại vật chất là nguyên nhân và quyết định của nhận thức, trong khi chủ nghĩa duy tâm cho rằng nhận thức tạo nên và quyết định tồn tại vật chất.