Phạm Văn Đồng có nhận định rằng "Văn chương của Nguyễn Trãi đã đạt đến đỉnh cao của nghệ thuật, đều hay và đẹp lạ thường". Thơ văn của Nguyễn Trãi luôn truyền đạt những ý tưởng cao quý về nhân nghĩa, triết lí về cuộc sống và tình yêu thiên nhiên. Trong các tác phẩm của ông, tư tưởng nhân nghĩa được đặc biệt nhấn mạnh, mang theo thông điệp yêu nước và lòng quan tâm đến nhân dân. Ông luôn tận tâm suy nghĩ và nỗ lực để mang lại sự hòa bình cho mọi người. Tình yêu của ông dành cho thiên nhiên là sâu sắc, và ông coi thiên nhiên như một người bạn thân thiết, một nguồn cảm hứng vô tận. Nguyễn Trãi để lại một số tác phẩm thơ viết bằng chữ Hán, nổi bật với thế giới thẩm mỹ phong phú. Những tác phẩm này vừa trữ tình và thông thái, vừa hùng vĩ và lãng mạn. Và bài Ngôn chí bài 7 là một bài thơ thể hiện được hết những phong thái của Nguyễn Trãi.

"Đã mấy thu nay để lệ nhà,

Duyên nào đeo đẳng khó chăng tha.

Một thân lẩn quất đường khoa mục,

Hai chữ mơ màng việc quốc gia.

Tài liệt lạt nhiều nên kém bạn,

Người mòn mỏi hết phúc còn ta.

Quân thân chưa báo lòng canh cánh,

Tình phụ cơm trời áo cha".

     Bài Ngôn chí bài 7 được sáng tác trong hoàn cảnh đặc biệt và có ý nghĩa lịch sử đối với Nguyễn Trãi. Trong thời gian này, ông đang bị giam cầm tại nhà tù Vĩnh Lộc sau khi bị bắt trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Bài thơ được sáng tác vào năm 1433, một năm sau khi ông bị giam giữ. Trong bài Ngôn chí bài 7, Nguyễn Trãi diễn tả những suy tư và tâm trạng của mình trong thời gian giam cầm. Ông mô tả cuộc sống trong tù với sự chia cắt và cô đơn, nhưng cũng không quên bày tỏ lòng yêu nước sâu sắc và quyết tâm chiến đấu cho sự công bằng và tự do. Bài thơ thể hiện lòng can đảm và ý chí kiên cường của Nguyễn Trãi trong bối cảnh khó khăn.

     Mở đầu bài thơ, những câu thơ mang đậm tính chất bi ai và nhớ nhung về quê hương, gia đình cũng như khó khăn trong duyên phận con người. Từ ngữ đơn giản nhưng sâu lắng và tường thuật tình cảm một cách súc tích và ẩn dụ, tạo nên sự rùng mình và sâu sắc trong tâm trạng của người đọc: 

"Đã mấy thu nay để lệ nhà,

Duyên nào đeo đẳng khó chăng tha".

     Tâm trạng nhớ nhung, tiếc nuối về gia đình, ngôi nhà xa xứ đã để lại trong suốt những mùa thu trước đó. Từ "lệ nhà" có thể hiểu là nước mắt của người thơ, biểu thị sự buồn bã và nhớ nhà. Tác giả còn thể hiện nỗi niềm rằng một mối nhân duyên nào đã đeo đẳng mà khó lòng buông bỏ, duyên phận không thể tha thứ, không thể cắt đứt hay quên được. Một tâm trạng lắng đọng, đầy tư duy và trách nhiệm. Nguyễn Trãi thể hiện sự tận tụy và sự mơ màng trong việc theo đuổi tri thức cũng như tầm nhìn và trách nhiệm của mình đối với công việc và quốc gia: 

"Một thân lẩn quất đường khoa mục,

Hai chữ mơ màng việc quốc gia".

     Câu thơ đã nói lên tâm trạng của Nguyễn Trãi, người thơ lặng lẽ, chấp nhận sự cô đơn và tận hưởng thời gian trong việc nghiên cứu, học tập. Hình ảnh "quất đường khoa mục" tượng trưng cho việc theo đuổi tri thức và những hoạt động học thuật, cho thấy sự đam mê và tận tụy của người thơ với công việc. Người thơ mơ tưởng và mơ màng về công việc và trách nhiệm của mình đối với quốc gia. Hai chữ "mơ màng" chỉ sự mơ hồ, không rõ ràng và không thực tế, nhưng cũng thể hiện sự quan tâm của người thơ cho dân tộc mình.

"Tài liệt lạt nhiều nên kém bạn,

Người mòn mỏi hết phúc còn ta".

     Người đọc nhường như đã cảm nhận được sự khiêm tốn và sự kiên nhẫn của Nguyễn Trãi, nhấn mạnh vào ý chí và tinh thần bất khuất trong cuộc sống. "Tài liệt lạt nhiều nên kém bạn" - sự thể hiện của sự khiêm tốn. Nguyễn Trãi nhận thức rằng mình có nhiều tài năng và trí tuệ, nhưng ông không tự mãn và không coi thường người khác. Và dù là người có nhiều tài năng, nhưng nếu không biết cùng nhau hợp tác và chia sẻ, chúng ta vẫn có thể trở nên kém cỏi. “Hết phúc còn ta” Nguyễn Trãi là một người đã trải qua nhiều khó khăn, gian khổ và mất mát trong cuộc sống, nhưng ông không bị lụi tàn hoàn toàn. Nó như lời khẳng định về sức mạnh và bền bỉ của tinh thần con người, mặc dù gặp nhiều khó khăn nhưng chúng ta vẫn có thể tiếp tục đứng vững. 

     Hai câu luận của bài thơ đã thể hiện sự biết ơn và lòng trung thành của Nguyễn Trãi, cùng với tình yêu thương và lòng hiếu thảo đối với gia đình và đất nước. Nó cho thấy sự tận tụy và tình cảm sâu sắc của tác giả trong việc đáp lại những điều đã được ban tặng cho mình:

"Quân thân chưa báo lòng canh cánh,

Tình phụ cơm trời áo cha".

     Nguyễn Trãi diễn tả rằng dù đã là một quân nhân, một người lính, nhưng ông vẫn chưa thể hoàn toàn đáp lại lòng biết ơn và trung thành của mình với triều đình. Qua đó thấy được sự nghiêm khắc và cam kết của Nguyễn Trãi với nghĩa vụ quân sự, nhưng cũng có thể thể hiện một chút khó khăn và khó hiểu trong việc thực hiện nhiệm vụ. "Tình phụ cơm trời áo cha" tượng trưng cho tình yêu thương và lòng hiếu thảo của con cái đối với cha mẹ. Câu thơ biểu đạt lòng biết ơn sâu sắc của Nguyễn Trãi đối với sự ân sủng và hỗ trợ mà cha mẹ đã trao cho ông. 

     Nguyễn Trãi thể hiện sự cô đơn, tuyệt vọng và những suy tư về cuộc đời và tình yêu qua bài Ngôn chia bài 7. Bài thơ không chỉ đơn thuần là một tình tứ, mà nó còn chứa đựng sự trăn trở và suy ngẫm về sự vô thường của cuộc sống và ý nghĩa của tồn tại. Qua đó cung thể hiện phong cách triết học và tư duy sắc bén của Nguyễn Trãi. Ông không chỉ thể hiện những suy nghĩ riêng của mình, mà còn gửi gắm những thông điệp sâu sắc về cuộc sống và nhân sinh.