Quy luật về mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng là một trong những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa duy vật lịch sử. Quy luật này khẳng định rằng cơ sở hạ tầng (tức là nền tảng kinh tế của xã hội, bao gồm các quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất) quyết định kiến trúc thượng tầng (tức là toàn bộ các thiết chế chính trị, pháp luật, tôn giáo, nghệ thuật, triết học, và các hình thái ý thức xã hội khác). Đồng thời, kiến trúc thượng tầng cũng có tác động ngược lại đối với cơ sở hạ tầng.

Ví dụ về ý nghĩa của quy luật này:

1. **Cách mạng Công nghiệp và sự thay đổi xã hội:**
- **Cơ sở hạ tầng:** Trong thế kỷ 18 và 19, sự phát triển của công nghệ và công nghiệp đã tạo ra một cơ sở hạ tầng kinh tế mới, với các nhà máy, công xưởng và hệ thống giao thông hiện đại.
- **Kiến trúc thượng tầng:** Sự thay đổi này dẫn đến sự xuất hiện của giai cấp công nhân và giai cấp tư sản, đồng thời thúc đẩy sự thay đổi trong các thể chế chính trị và pháp luật. Các phong trào công nhân và các cuộc cách mạng xã hội đã diễn ra, đòi hỏi quyền lợi và cải cách xã hội. Các hệ thống pháp luật và chính trị cũng phải điều chỉnh để phù hợp với thực tế kinh tế mới.

2. **Sự phát triển của công nghệ thông tin và truyền thông:**
- **Cơ sở hạ tầng:** Sự bùng nổ của công nghệ thông tin và truyền thông trong những thập kỷ gần đây đã tạo ra một nền kinh tế số, với sự xuất hiện của internet, mạng xã hội, và các công nghệ số khác.
- **Kiến trúc thượng tầng:** Điều này đã dẫn đến sự thay đổi trong cách thức quản lý, giáo dục, và giao tiếp xã hội. Các chính sách pháp luật về quyền riêng tư, an ninh mạng, và bản quyền đã phải được điều chỉnh để đối phó với những thách thức mới. Đồng thời, các hình thái ý thức xã hội như văn hóa số và phong cách sống số cũng đã xuất hiện và phát triển mạnh mẽ.

3. **Sự chuyển đổi từ nền kinh tế nông nghiệp sang nền kinh tế công nghiệp:**
- **Cơ sở hạ tầng:** Trong quá trình chuyển đổi từ nền kinh tế nông nghiệp sang nền kinh tế công nghiệp, các quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất đã thay đổi mạnh mẽ. Các nhà máy, công xưởng và hệ thống giao thông hiện đại đã thay thế các hình thức sản xuất nông nghiệp truyền thống.
- **Kiến trúc thượng tầng:** Sự thay đổi này đã dẫn đến sự xuất hiện của các thành phố công nghiệp, sự phát triển của giai cấp công nhân và giai cấp tư sản, và sự thay đổi trong các thể chế chính trị và pháp luật. Các phong trào công nhân và các cuộc cách mạng xã hội đã diễn ra, đòi hỏi quyền lợi và cải cách xã hội. Các hệ thống pháp luật và chính trị cũng phải điều chỉnh để phù hợp với thực tế kinh tế mới.

Những ví dụ trên cho thấy rằng cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng có mối quan hệ biện chứng, tác động qua lại lẫn nhau. Sự thay đổi trong cơ sở hạ tầng kinh tế sẽ dẫn đến sự thay đổi trong kiến trúc thượng tầng xã hội, và ngược lại, những thay đổi trong kiến trúc thượng tầng cũng có thể tác động trở lại, thúc đẩy hoặc kìm hãm sự phát triển của cơ sở hạ tầng.