Tình huống truyện trong tác phẩm "Chữ người tử tù" của Nguyễn Tuân xoay quanh một sự kiện đặc biệt xảy ra trong không gian của một nhà tù thời phong kiến. Nhân vật chính là Huấn Cao, một người tử tù nổi tiếng vì tài năng vẽ chữ, và ông được đưa vào giam giữ trước khi bị thi hành án.

Trong bối cảnh đó, có một viên quản ngục, người đại diện cho chế độ, được giao nhiệm vụ quản lý Huấn Cao. Tuy nhiên, thay vì coi Huấn Cao như một người tội phạm, viên quản ngục lại là người ngưỡng mộ tài năng và vẻ đẹp của nghệ thuật chữ viết của ông. Tình huống quan trọng diễn ra khi viên quản ngục bày tỏ mong muốn được nhận chữ từ tay của Huấn Cao, điều này dẫn đến một mối quan hệ đầy mâu thuẫn giữa sự tôn trọng nghệ thuật và trách nhiệm của một kẻ cầm quyền.

Tình huống này đặt ra nhiều vấn đề về quyền lực, nghệ thuật, sự tự do và cái đẹp trong bối cảnh của một xã hội bất công. Đồng thời, nó cũng thể hiện tâm tư của nhân vật trước cái chết cận kề, cùng với hình ảnh của một tình bạn có thể nảy sinh trong hoàn cảnh bi đát. Từ đó, tác phẩm truyền tải thông điệp sâu sắc về giá trị của con người và nghệ thuật trong cuộc sống.