Trong văn bản, có nhiều lần Hộ khóc, và Từ khóc. Học sinh có thể thống kê để thấy trong toàn văn bản, có bốn lần Từ khóc và ba lần Hộ khóc. Ngoài ra, Nam Cao còn kết thúc thiên truyện bằng một câu hát có từ “nước mắt” Những chi tiết này cho thấy dụng ý của Nam Cao trong việc thể hiện chủ đề và tư tưởng của truyện. Truyện cho ta thấy chủ đề về một cuộc sống tù túng, chật hẹp, quẩn quanh không lối thoát của trí thức nghèo thành thị giai đoạn 1932 – 1945, những con người có hoài bão, ước mơ cao đẹp nhưng lại bị cơm áo gạo tiền đòi hỏi, không còn đủ sức để thực hiện những lí tưởng của mình.

Nước mắt tượng trưng cho sự đau khổ. Ở đây Hộ khổ, Từ cũng khổ, và không biết khi nào họ mới hết khổ. Truyện của Nam Cao kết thúc bằng một câu hát đầy đau khổ cho thấy tư tưởng bế tắc của nhà văn lúc bấy giờ.

Từ đó, chúng ta hiểu và cảm thông hơn với họ, những trí thức nghèo trong xã hội Việt Nam giai đoạn 1932 – 1945. Đó chính là giá trị nhân đạo sâu sắc của Nam Cao.