Bài thơ "Thu vịnh" của Nguyễn Khuyến là một trong những tác phẩm tiêu biểu về mùa thu trong thơ ca Việt Nam. Dưới đây là những phân tích chi tiết về bài thơ này:

• Vần: Bài thơ sử dụng vần chân. Vần chân là vần xuất hiện ở cuối mỗi câu thơ, và trong bài này, các câu đều có vần chân, như: cao - hiu, phủ - vào, năm ngoái - nào, bút - Đào.

• Nhân vật trữ tình trong bài thơ là tác giả Nguyễn Khuyến. Nhân vật này thể hiện cảm xúc, suy tư về mùa thu qua các hình ảnh, cảm nhận của mình. Từ "Nhân hứng" trong câu thứ 7 thể hiện ý định viết thơ, và "thẹn" trong câu cuối cho thấy tâm trạng của tác giả khi có ý định cất bút nhưng lại cảm thấy ngại ngùng, xấu hổ.

• Các từ "xanh ngắt", "cao", "lơ phơ", "hắt hiu" là các tính từ. Chúng miêu tả màu sắc, trạng thái và hình dáng của không gian mùa thu, tạo nên hình ảnh đặc trưng của mùa thu trong thơ.

• Phép đối trong bài thơ xuất hiện ở cặp câu sau:
  • "Cần trúc lơ phơ gió hắt hiu" và "Nước biếc trông như tầng khói phủ".
  • Cặp câu này đối nhau qua hình thức: gió và nước, cần trúc và khói, tạo nên sự hòa hợp và đối lập giữa các yếu tố thiên nhiên.

• Hình ảnh mùa thu xuất hiện rõ nét qua các yếu tố như:
  • Trời thu xanh ngắt: Màu sắc đặc trưng của mùa thu, một bầu trời trong xanh, vắng vẻ.
  • Cần trúc lơ phơ gió hắt hiu: Gió thu nhẹ nhàng thổi qua, tạo không khí mơ màng, buồn man mác.
  • Nước biếc: Mặt nước trong vắt, phản chiếu cảnh vật, mang màu sắc mùa thu.
  • Một tiếng trên không ngỗng nước nào?: Hình ảnh ngỗng bay, một dấu hiệu của mùa thu.
  • Bóng trăng vào: Hình ảnh trăng thu, đặc trưng của mùa thu trong văn hóa và thơ ca.

• "Thẹn" ở đây có nghĩa là xấu hổ hoặc ngượng ngùng. Trong hoàn cảnh này, tác giả cảm thấy "thẹn" vì không dám tiếp tục cất bút, do thấy mình không thể hiện được đúng mức độ tài năng hay cảm xúc về mùa thu như ông Đào (có thể là chỉ một người bạn, người đồng nghiệp hoặc một danh nhân nào đó).

• Bức tranh mùa thu trong bài thơ của Nguyễn Khuyến mang đậm nét thiên nhiên yên tĩnh, thanh thoát và có phần buồn man mác. Các hình ảnh được miêu tả như: bầu trời xanh ngắt, nước biếc, cần trúc, gió thổi hiu hiu, và bóng trăng đều tạo nên một không gian tĩnh lặng, ít động đậy. Hình ảnh ngỗng bay xa trên trời, cùng với sự tĩnh mịch của mặt nước và trời thu, thể hiện sự yên ả của mùa thu, đồng thời cũng mang theo chút buồn vương.

• Nhân vật trữ tình (tác giả) "thẹn" vì cảm thấy mình chưa đủ tài năng để viết hay, sâu sắc về mùa thu như ông Đào (có thể là một người bạn, một tác giả khác mà Nguyễn Khuyến kính trọng). Từ "thẹn" thể hiện tâm trạng khi viết xong một bài thơ mà không hài lòng về cảm xúc hoặc cách diễn đạt, thậm chí là cảm giác không xứng đáng với người đi trước.

Bài thơ "Thu vịnh" là một bức tranh mùa thu tuyệt đẹp, đồng thời cũng thể hiện tâm trạng trữ tình của tác giả, mang nhiều sắc thái cảm xúc về thiên nhiên và về chính mình.