Khí hậu Việt Nam không đồng nhất trên toàn bộ lãnh thổ mà phân hóa đa dạng theo không gian và thời gian. Sự phân hóa này thể hiện rõ rệt qua các khía cạnh sau:
1. Phân hóa theo chiều Bắc - Nam:
Đây là sự phân hóa rõ rệt nhất, do ảnh hưởng của vĩ độ và gió mùa.
Miền Bắc: Chịu ảnh hưởng mạnh của gió mùa Đông Bắc, có mùa đông lạnh, nhiệt độ xuống thấp, đặc biệt ở vùng núi cao có thể xuất hiện băng tuyết. Mùa hè nóng ẩm, mưa nhiều. Có đủ bốn mùa: xuân, hạ, thu, đông.
Miền Nam: Mang tính chất khí hậu cận xích đạo, nhiệt độ cao quanh năm, có hai mùa rõ rệt: mùa mưa và mùa khô. Ít chịu ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc nên không có mùa đông lạnh.
Miền Trung: Là vùng chuyển tiếp giữa hai miền, khí hậu có sự pha trộn giữa đặc điểm của miền Bắc và miền Nam. Thường xuyên chịu ảnh hưởng của gió phơn Tây Nam (gió Lào) gây khô nóng vào mùa hè, và bão lũ vào mùa thu.
2. Phân hóa theo chiều Đông - Tây:
Sự phân hóa này thể hiện rõ giữa vùng biển và đất liền, giữa vùng đồng bằng ven biển và vùng núi phía tây.
Vùng biển và thềm lục địa: Khí hậu ôn hòa hơn so với trong đất liền, do tác động điều hòa của biển.
Vùng đồng bằng ven biển: Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, chịu ảnh hưởng trực tiếp của gió biển, lượng mưa lớn.
Vùng núi phía tây: Khí hậu phân hóa phức tạp theo độ cao, sườn núi đón gió và sườn núi khuất gió. Ở độ cao thấp có khí hậu nhiệt đới gió mùa, lên cao hơn có khí hậu cận nhiệt đới và ôn đới.
3. Phân hóa theo độ cao:
Đặc biệt rõ rệt ở vùng núi.
Độ cao thấp (miền Bắc đến 600-700m, miền Nam đến 900-1000m): Khí hậu nhiệt đới gió mùa. Mùa hạ nóng, nhiệt độ trung bình các tháng mùa hạ đều trên 25°C. Độ ẩm và lượng mưa thay đổi tùy nơi.
Độ cao trung bình (đến dưới 2600m): Khí hậu cận nhiệt đới gió mùa trên núi. Mát mẻ hơn so với vùng thấp.
Độ cao trên 2600m: Khí hậu ôn đới. Lạnh quanh năm.
4. Phân hóa theo mùa:
Khí hậu Việt Nam chịu ảnh hưởng mạnh của gió mùa, tạo nên hai mùa rõ rệt:
Mùa đông (tháng 11 đến tháng 4 năm sau): Gió mùa Đông Bắc hoạt động mạnh ở miền Bắc, gây lạnh khô. Miền Nam ít chịu ảnh hưởng, thời tiết khô hanh.
Mùa hè (tháng 5 đến tháng 10): Gió mùa Tây Nam hoạt động mạnh, mang theo hơi ẩm từ biển vào, gây mưa lớn trên cả nước.