Có một số yếu tố quyết định dẫn đến sự thành lập các nhà nước dân chủ ở Đông Âu trong những năm 1945-1946. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng "dân chủ" ở đây mang tính tương đối và cần được hiểu trong bối cảnh lịch sử cụ thể. Các quốc gia này sau Thế chiến II nằm dưới ảnh hưởng mạnh mẽ của Liên Xô, và mô hình chính trị được thiết lập mang nhiều đặc điểm của chủ nghĩa xã hội theo kiểu Xô Viết, chứ không hoàn toàn là các nền dân chủ tự do theo kiểu phương Tây.
Dưới đây là các yếu tố chính:
Vai trò của Hồng quân Liên Xô: Hồng quân Liên Xô đã đóng vai trò then chốt trong việc giải phóng các nước Đông Âu khỏi sự chiếm đóng của Đức Quốc xã. Sự hiện diện quân sự của Liên Xô đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc thiết lập các chính phủ thân Liên Xô ở các quốc gia này. Đây là yếu tố quyết định nhất, bởi vì nó tạo ra sức mạnh thực tế để thay đổi trật tự chính trị.
Ảnh hưởng của chủ nghĩa cộng sản: Tư tưởng cộng sản đã có ảnh hưởng nhất định ở một số nước Đông Âu trước chiến tranh. Sau chiến tranh, với sự hỗ trợ của Liên Xô, các đảng cộng sản ở các nước này đã tăng cường ảnh hưởng và dần nắm giữ vai trò lãnh đạo trong chính phủ.
Mong muốn thay đổi sau chiến tranh: Chiến tranh thế giới thứ hai đã gây ra những tàn phá nặng nề cho các nước Đông Âu. Người dân mong muốn một sự thay đổi, một trật tự xã hội mới, hứa hẹn hòa bình, ổn định và công bằng xã hội. Điều này tạo điều kiện cho các lực lượng chính trị, bao gồm cả các đảng cộng sản, tranh thủ sự ủng hộ của quần chúng.
Hiệp định Yalta và Potsdam: Các hội nghị quốc tế như Yalta (tháng 2 năm 1945) và Potsdam (tháng 7-8 năm 1945) đã phân chia phạm vi ảnh hưởng giữa các cường quốc Đồng minh. Theo đó, Đông Âu được coi là nằm trong vùng ảnh hưởng của Liên Xô. Điều này đã tạo cơ sở pháp lý và chính trị cho sự can thiệp của Liên Xô vào khu vực.
Tuy nhiên, cần nhấn mạnh rằng "dân chủ" ở các nước Đông Âu trong giai đoạn này không hoàn toàn giống với khái niệm dân chủ phương Tây. Các cuộc bầu cử thường bị kiểm soát, các đảng đối lập bị hạn chế hoạt động, và quyền tự do ngôn luận, báo chí bị kiểm duyệt. Thực chất, các nước này đã trở thành các quốc gia vệ tinh của Liên Xô, đi theo mô hình chủ nghĩa xã hội Xô Viết.
Tóm lại, sự thành lập các nhà nước (mang tính tương đối) "dân chủ" ở Đông Âu giai đoạn 1945-1946 là kết quả của một quá trình phức tạp, trong đó vai trò quyết định thuộc về sự hiện diện quân sự và ảnh hưởng chính trị của Liên Xô, bên cạnh đó còn có các yếu tố như ảnh hưởng của chủ nghĩa cộng sản, mong muốn thay đổi sau chiến tranh, và các thỏa thuận quốc tế.