Ngô Quyền sinh ra trong một dòng họ hào trưởng có thế lực ở châu Đường Lâm (nay thuộc xã Đường Lâm, thị xã Sơn Tây, thành phố Hà Nội). Ngô Quyền là người tài giỏi, khôi ngô, tuấn tú. Tiết độ sứ Dương Đình Nghệ chọn ông làm nha tướng, yêu mến và gả con gái cho, sau đó, giao cho ông cai quản châu Ái (Thanh Hóa ngày nay).
Trải qua hơn 1000 năm Bắc thuộc và chống Bắc thuộc, bước sang thế kỷ X, lịch sử Việt Nam có một bước ngoặt lớn: Khúc Thừa Dụ giành quyền tự chủ, tự xưng là Tiết độ sứ, nghĩa là trên danh vẫn tự coi mình như một đại diện của chính quyền nhà Đường, nhưng thực chất Khúc Thừa Dụ tập trung xây dựng chính quyền tự chủ. Năm 939, lợi dụng tình hình rối ren do việc Kiều Công Tiễn sang cầu cứu khi bị Ngô Quyền tấn công, nhà Nam Hán huy động quân đội gồm hàng chục vạn quân thực hiện ý đồ xâm lược nước ta. Đoán trước được ý đồ “nội công, ngoại kích” của giặc, Ngô Quyền đã tập hợp các tướng lĩnh, hào kiệt, kéo quân từ Ái Châu ra nhanh chóng diệt trừ tên phản quốc Kiều Công Tiễn và bè đảng, dập tắt mối họa bên trong, làm thất bại ngay từ đầu âm mưu dùng nội ứng của vương triều Nam Hán.
Trước thế giặc mạnh, Ngô Quyền một mặt kêu gọi, động viên nhân dân phát huy sức mạnh cố kết cộng đồng và khí thế độc lập của dân tộc, tạo sức mạnh tổng hợp để đối phó với các mũi tiến công của quân xâm lược. Mặt khác, ông chủ trương lợi dụng địa hình hiểm trở của núi rừng, sông nước vùng Đông Bắc bày một thế trận hiểm hóc và tập trung lực lượng mạnh để tiến hành trận chiến lớn, đánh bại quân Nam Hán ngay tại cửa sông Bạch Đằng vào mùa Đông năm 938.