Nhân vật Ngô Tử Văn

a. Sự xuất hiện gián tiếp của nhân vật

Ngô Tử Văn xuất hiện ở phần mở đầu của câu chuyện qua 2 chi tiết:

- Qua lời giới thiệu của tác giả: “Ngô Tử Văn tên là Soạn, người huyện Yên Dũng, đất Lạng Giang. Chàng vốn khảng khái, nóng nảy, thấy sự tà gian thì không thể chịu được…”.

- Qua lời nhận xét của những người cùng thời: “…vùng Bắc người ta vẫn khen là một người cương trực”

-> Qua 2 lời giới thiệu trên đã tạo ấn tượng về nhân vật.

b. Sự xuất hiện trực tiếp của nhân vật

Nhân vật xuất hiện trực tiếp qua ngôn ngữ, cử chỉ, hành động, đây giống như minh chứng cho những lời giới thiệu, nhận xét ở trên.

* Sự kiện 1: Ngô Tử Văn đốt đền của tên tướng giặc họ Thôi

- Sự kiện: Vào cuối đời nhà Hồ, có tên tướng giặc Bách hộ họ Thôi của giặc Minh – Bách hộ là chức quan võ chỉ huy 100 quân. Họ Thôi là tên tướng giặc của nhà Minh đã sang nước ta xâm lược cuối thời nhà Hồ. Tên giặc này tử trận gần đền thờ của vị thổ công nước Việt. Hắn đã cướp đền của Thổ công rồi tác oai tác quái trong dân gian, gây nhũng nhiễu khiến nhân dân chịu nhiều khổ cực, oan ức. Vì vậy, Ngô Tử Văn đã châm lửa đốt đền, để tiêu trừ hiểm họa cho nhân dân.

- Đánh giá về nhân vật Tử Văn:

+ Đây là một hành động dũng cảm: trong khi tất cả mọi người ai cũng lắc đầu, lè lưỡi, can ngăn, lo sự cho Tử Văn thì riêng chàng là người trong cuộc lại “vung tay không cần gì cả”. Rất dứt khoát, bất chấp, không hề sợ hãi gì hết. Vì đây là việc nghĩa nên không thể không làm, chàng rất bất bình trước hành động tác yêu tác quái của tên Bách hộ họ Thôi.

+ Đây không phải là biểu hiện của sự hung hăng, liều lĩnh nhất thời vì Tử Văn có sự chuẩn bị: “tắm gội sạch sẽ, khấn trời rồi mới châm lửa đốt đền.” => Tử Văn tin tưởng vào hành động của mình là chính nghĩa.

=> Chính hành động khấn trời của chàng nói lên mong muốn nhận được sự phù trợ của thần linh.

=> Có sự chuẩn bị kĩ lưỡng tất không phải là hành động nông nổi nhất thời.

+ Đây không phải là hành động đả phá, bài trừ mê tính dị đoan mà chỉ là muốn hủy hoại nơi nương tựa của một vị thần ác, là hồn ma tên tướng giặc.

=> Muốn trừng trị, diệt trừ cái ác.

* Sự kiện 2: Cuộc gặp gỡ với tên hung thần

- Sự kiện: Sau khi đốt đền, Ngô Tử Văn lên cơn sốt nóng, sốt rét -> gặp hồn ma tên tướng giặc bại trận giả danh tên cư sĩ tìm đến. Tìm đến để:

+ Dùng nguyên lí đạo Nho để buộc tội “Nhà ngươi đã theo nghiệp nho, đọc sách vở của thánh hiền, há không biết cái đức của quỷ thần sao, cớ gì lại dám khinh nhờn hủy tượng, đốt đền, khiến cho hương lửa không có chỗ tựa nương, oai linh không có nơi hiển hiện” -> buộc tội theo nguyên lí của đạo nho thì Tử Văn là người có tội.

+ Lấy oai linh của quỷ thần để hăm dọa: “Biết điều thì dựng trả ngôi đền như cũ. Nếu không thì, vô cớ hủy đền Lư Sơn, Cố Thiệu sẽ khó lòng tránh khỏi tai vạ”

Cố Thiệu: Người Tam Quốc, làm quan ở Dự Chương, chủ trương việc phá hủy các đền thờ dâm thần, trong số đó có đền Lư Sơn. Sau thần Lư Sơn đến xin dựng đền lại, Cố Thiệu chỉ cười mà không trả lời. Thần giận bảo: “Ba năm nữa người sẽ chết”. Đến kì hạn đó, Thiệu bị ốm, mọi người đều khuyên Thiệu nên dựng lại đền, Thiệu nói: “Tà không thể thắng được chính”. Rồi sau Thiệu chết.

-> Mượn điển cố để đe dọa Tử Văn nếu không dựng lại đền sẽ chết như Cố Thiệu.

+ Tử Văn mặc kệ, vẫn cứ ngồi ngất ngưởng, tự nhiên. Không hề run sợ trước lời hăm dọa -> Tử Văn rất dũng cảm, tự tin.

- Đánh giá về nhân vật Tử Văn:

+ Thái độ ung dung, thản nhiên, coi thường lời buộc tội và đe dọa của Tử Văn không phải là bất cần, liều lĩnh mà đây là thái độ tự tin của người nắm chắc trong tay sức mạnh của chính nghĩa.

+ Khi được vị Thổ Thần can ngăn, Ngô Tử Văn mới hay sức mạnh của hồn ma tên tướng giặc: tác oai tác quái khiến vị thổ thần sống lâu năm ở đây cũng phải ẩn nhẫn, lánh đi nơi khác.

Ngô Tử Văn khi ấy đã đặt câu hỏi trước vị thổ thần “Liệu hắn có thực là tay hung hãn, có thể gieo vạ cho tôi không?” không phải là biểu hiện của sự hoang mang, sợ hãi mà là sự mưu trí, muốn biết rõ về kẻ thù, để tính kế đối phó. Đây là cơ sở để ta có thể giành chiến thắng.

* Sự kiện 3: Ngô Tử Văn bị đưa xuống cõi âm

- Sự kiện:

+ Tử Văn nhất quyết không dựng lại đền cho hồn ma tên tướng giặc -> đến đêm bệnh càng ngày càng nặng thêm, thấy có hai tên quỷ sứ mang thừng lớn, gông dài đến bắt đi rất gấp, kéo ra ngoài thành về phía Đông, giải qua cõi âm rùng rợn có gió tanh sóng ấm, hơi lạnh thấu xương, có đến mấy vạn quỷ Dạ Xoa đều mắt xanh, tóc đỏ, hình dáng nanh ác. Lẽ thường, người khác sẽ run sợ nhưng Tử Văn thì lại khác, chàng không hề run sợ. -> Tử Văn can đảm kêu to đòi xử công bằng.

“Ngô Soạn này là một kẻ sĩ ngay thẳng ở trần gian, có tội gì xin bảo cho, không nên bắt phải chết một cách oan uổng.”

+ Diêm Vương chưa biết sự thật, vẫn nghĩ Tử Văn là người có tội, đã dùng uy lực của kẻ bề trên để quát mắng, đe dọa, buộc tội Tử Văn.

“Kẻ kia là một cư sĩ, trung thuần lẫm liệt, có công với tiên triều, nên hoàng thiên cho được huyết thực ở một ngôi đền để đền công khó nhọc. Mày là một kẻ hàn sĩ, sao dám hỗn láo, tội ác tự mình làm ra, còn trốn đi đằng nào?”

+ Tử Văn vẫn rất cứng cỏi tâu trình, kể lại đầu đuôi sự việc: “lời rất cửng cỏi, không chịu nhún nhường chút nào: - Nếu nhà vua không tin… tôi xin chịu thêm cái tội nói càn”

=> Sau đó, Diêm Vương cho người đi chứng thực lời Tử Văn nói, biết được sự thật và xử án công bằng.

- Đánh giá về Tử Văn:

+ Tử Văn sở dĩ có thể cứng cỏi, bình tĩnh và can đảm như vậy là nhờ sự tiếp sức của vị thổ thần đất Việt.

· Khi gặp gỡ tên hung thần, vị Thổ công chủ động đến gặp Tử Văn kể về sự tình xảy ra. “Ô, đấy là viên tướng bại trận… nên phải đến nương tựa ở đền Tản Viên trước vài năm nay.”

· Vị thổ thần giải thích vì sao không thể đi tâu kiện Diêm Vương và tâu lên thượng đế mà lại khinh bỏ chức vị, làm người áo vải nhà quê:“Rễ ác mọc lan, khó lòng lay động. Tôi đã định thưa kiện, nhưng mà có nhiều nỗi ngăn trở: Những đền miếu gần quanh, vì tham của đút, đều bênh vực cho nó cả. Tôi chỉ giữ được một chút lòng thành, nhưng không dám làm thế nào để thông đạt được lên, cho nên đành tạm ẩn nhẫn mà ngồi xó một nơi.”

· Tử Văn đã rất mạnh mẽ khảng khái: “Nếu nhà vua không tin lời tôi xin đem tư giấy đến đền Tản Viên để hỏi; không đúng như thế, tôi xin chịu thêm cái tội nói càn”.

=> Tuy nhiên sự trợ giúp này chỉ là yếu tố thứ yếu. Vì nếu nó là chính yếu thì vị Thổ Thần đã không phải chủ động đến gặp để giãi bày với Ngô Tử Văn. Chính vị Thổ thần đã phải nương tựa ở đền Tản Viên, ẩn nhẫn ngồi xó một nơi đã nhiều năm.

+ Thái độ đó có được chủ yếu là do sự dũng cảm, cứng cỏi trong bản tính của Tử Văn.

+ Thái độ đó có được xuất phát từ khát vọng muốn thực thi công lí, cũng là khát vọng chung của nhân dân, biến thành quyết tâm sắt đá để từng bước vạch mặt tên hung thần, đòi lại công lí.

c. Chiến thắng cuối cùng

- Diệt trừ tận gốc cái ác, mang lại an lành cho nhân dân.

+ Cái ác: các phán quan hoặc bị lấp tai che mắt, hoặc do làm việc quan liêu hoặc ăn của đút lót… bị Diêm Vương mắng mỏ, kết tội.

“Lũ các ngươi chia tòa sở, giữ chức sự, cầm lệnh chí công, làm phép chí công, thưởng thì xứng đáng mà không thiên vị, phạt thì đích xác mà không nghiệt ngã, vậy mà còn có sự dối trá càn bậy như thế; huống chi về đời nhà Hán, nhà Đường buôn quan bán ngục, thì những mối tệ còn nói sao hết được.”

+ Tên hung thần Bách hộ họ Thôi bị đày xuống ngục Cửu U.

· “Liền sai lấy lồng sắt chụp vào đầu, khẩu gỗ nhét vào miệng, bỏ người ấy vào ngục Cửu U.”

· Theo quan niệm xưa, ngục Cửu U ở dưới tầng đất sâu nhất (tầng thứ chín), tối tăm nhất, dùng để giam giữ những kẻ khi sống gây nhiều tội ác.

-> Hình phạt nặng nề nhất cho tội ác ghê gớm nhất.

=> Niềm tin vào chân lí: chính nghĩa nhất định thắng gian tà, kẻ gieo gió ắt gặt bão.

- Diệt trừ tận gốc thế lực xâm lược tàn bạo.

+ Hồn ma tên Bách hộ họ Thôi:

· Khi còn sống hắn chính là tên tướng giặc cướp nước.

· Khi chết: hồn ma xâm chiếm đền miếu, cướp nơi ở của vị Thổ Thần, hưng yêu tác quái, gây nhũng nhiễu cho nhân dân.

+ Khôi phục lại danh vị cho vị Thổ thần nước Việt.

=> Tác giả tiếp tục thể hiện tinh thần dân tộc sâu sắc.

- Bản thân Tử Văn được đền bù xứng đáng:

+ Được Diêm Vương sai lính đưa trở về cõi dương thế.

+ NTV có công trừ hại -> được chia 1 nửa xôi lợn của dân cúng tế với vị Thổ thần.

+ Được vị Thổ thần tiến cử giữ chức phán sự đền Tản Viên.

-> khẳng định đạo lí: ở hiền gặp lành, gieo nhân nào gặp quả ấy.

-> khiến người đọc hả hê, khơi gợi niềm tin với người đọc.