CNXH phát triển là khái niệm đã được Hồ Chí Minh nêu ra. Khái niệm này bao gồm mục tiêu xã hội phát triển tiến bộ và phương pháp thực hiện, nguyên tắc bảo đảm, nhằm đạt được mục tiêu xác định. Xã hội phát triển tức là sản xuất phát triển và xã hội tiến bộ; trong đó, phát triển sản xuất và tiến bộ xã hội phải gắn liền với nhau. Sản xuất kém phát triển thì xã hội ít tiến bộ, tức các hiện tượng văn hóa, chính trị, kinh tế, xã hội trong quốc gia có biểu hiện suy thoái (thoái bộ). Hồ Chí Minh đã từng nói về những điều này như sau: “Sản xuất phát triển tức là xã hội phát triển. Chế độ nào hợp với sức sản xuất thì đứng vững”(2)  và “xã hội phát triển không ngừng, tiến bộ cũng phát triển không ngừng. Nếu hôm nay ngừng tiến bộ tức là ngày mai thoái bộ”(3).

Trong xã hội loài người, tồn tại các cộng đồng, tức “nhân dân” - lực lượng bao gồm “công, nông, tiểu tư sản, tư sản dân tộc và những phần tử khác yêu nước”(4). Nhân dân là bao gồm tất cả các “cá nhân” (cá thể), “nhóm” (tập thể), “cộng đồng” (xã hội), như những người dân thường, các công dân, tổ chức giới, nghề nghiệp, dân tộc, tôn giáo trong “nước nhà”(5) (quốc gia, tổ quốc). Hồ Chí Minh từng nói: “Chữ Người, nghĩa hẹp là gia đình, anh em, họ hàng, bầu bạn. Nghĩa rộng là đồng bào cả nước. Rộng nữa là cả loài người”(6). Từ những điều được phân tích cho thấy rằng, CNXH phát triển là khái niệm nói về cộng đồng các dân tộc đều được sống trong một quốc gia “độc lập” (vật chất sống được bảo đảm công bằng), “tự do” (giá trị sống được bảo đảm bình đẳng) và “hạnh phúc” (tinh thần sống được bảo đảm công lý). Nói cách khác, độc lập dân tộc gắn liền với CNXH phát triển, tức là tất cả cá nhân, nhóm, cộng đồng dân tộc trong quốc gia đều được hưởng “quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc”(7). Theo Hồ Chí Minh: “CNXH nghĩa là tất cả mọi người các dân tộc ngày càng ấm no, con cháu chúng ta ngày càng sung sướng”(8). Theo đó, trong khái niệm CNXH phát triển, xã hội phát triển được nhìn nhận tương tự như mục tiêu tiến bộ; còn CNXH phát triển được nhìn nhận tương tự như phương pháp, nguyên tắc thực hiện, nhằm bảo đảm mục tiêu phát triển tiến bộ, xã hội “dân chủ và giàu mạnh”(9).

Chủ nghĩa tư bản đã bắt đầu tồn tại trên quy mô nhỏ trong nhiều thế kỷ[14] xuất hiện dưới dạng các hoạt động buôn bán, cho thuê và cho vay và đôi khi là ngành công nghiệp quy mô nhỏ với một số lao động làm công ăn lương. Đã có một lịch sử rất dài trong trao đổi hàng hóa đơn giản và sản xuất hàng hóa đơn giản, đó là nền tảng ban đầu cho sự phát triển của tư bản từ trao đổi thương mại. "Thời kỳ chủ nghĩa tư bản" theo Karl Marx có từ các thương gia thế kỷ 16 và các thành phố đô thị nhỏ.[15] Marx biết rằng lao động tiền lương đã tồn tại trên một quy mô nhỏ trong nhiều thế kỷ trước khi ngành công nghiệp tư bản chủ nghĩa. Các nước Hồi đã giáo sớm ban hành chính sách kinh tế tư bản, di cư sang châu Âu thông qua các đối tác thương mại từ các thành phố như Venice.[16] Chủ nghĩa tư bản trong hình thức hiện đại có thể được bắt nguồn từ sự xuất hiện của chủ nghĩa tư bản nông nghiệp và chủ nghĩa trọng thương trong thời kỳ Phục hưng.[17]

Các hình thức tư bản và trao đổi thương mại đã tồn tại nhiều năm trong phần lớn lịch sử, nhưng nó không dẫn đến sự công nghiệp hóa hay chi phối quá trình sản xuất của xã hội. Do nó đòi hỏi rất nhiều các điều kiện, bao gồm các công nghệ cụ thể về sản xuất hàng loạt, khả năng độc lập, tư nhân và buôn bán phương tiện sản xuất, một tầng lớp công nhân sẵn sàng bán sức lao động của mình để kiếm sống, khung pháp lý thúc đẩy thương mại, cơ sở vật chất cho phép lưu thông hàng hóa một quy mô lớn và an ninh cho sự tích lũy cá nhân. Nhiều điều kiện trong số này không tồn tại ở nhiều nước thế giới thứ ba, mặc dù có nhiều vốn và lao động. Những trở ngại cho sự phát triển của thị trường tư bản do đó ít kỹ thuật và xã hội, văn hóa và chính trị hơn..