Văn bản “Sông nước Cà Mau” được trích trong tác phẩm “Đất rừng phương Nam” của nhà văn Đoàn Giỏi là một tác phẩm hay và ấn tượng mạnh với thiếu nhi Việt Nam. Từ chuyến lưu lạc cả một thiếu niên vào vùng rừng U Minh, tác giả đã đưa người đọc đến với thiên nhiên hoang sơ, độc đáo và con người chân chất, mộc mạc nơi cực Nam của Tổ quốc.

Mở đầu trong chuyến hành trình vào rừng, tác giả đã nêu lên cảm nhận của nhân vật chính trước toàn cảnh của vùng đất Cà Mau xa lạ, sau đó đi sâu vào miêu tả từng con kênh rạch, dòng sông Năm Căn và cuối cùng là tái hiện cảnh sinh hoạt của người dân trên khu chợ nổi Năm Căn. Đầu tiên, tác giả cho người đọc được tràn ngập vào trong một màu xanh khắp trời: màu xanh của nước, của trời, của lá cây, chung quanh chỉ toàn một màu xanh của cây lá.

Trong một màu xanh đơn điệu ấy lại có âm thanh đơn điệu, đó là tiếng rì rào của sông nước, của biển Đông và vịnh Thái Lan, hòa theo hơi gió muối, mang đến một hơi thở mặn mòi của biển cả, cho vùng sông nước Cà Mau. Thiên nhiên của sông nước Cà Mau đậm chất hoang sơ của tự nhiên, nó được thể hiện qua mạng lưới chằng chịt như mạng nhện của hệ thống kênh rạch nơi đây. Con người nơi đây cũng quả là rất chất phác, mộc mạc và giản dị, bởi ngay trong cách đặt tên cho các con kênh, con rạch, người ta không dùng những cái tên hoa từ, mĩ lệ mà cứ y theo đặc điểm nổi bật riêng biệt của từng kênh, rạch mà đặt tên cho nó, ví dụ như rạch Mái Giầm, kênh Bọ Mắt, kênh Ba Khía.

Cách đặt tên cho địa danh như Năm Căn cũng cho thấy không chỉ có thiên nhiên nơi đây hoang dã mà con người ở vùng đất này cũng rất chân chất, bình dị, gần gũi với thiên nhiên. Dòng sông Năm Căn hiện lên với những vẻ đẹp hùng vĩ, rộng lớn và độc đáo, điểm độc đáo chính là ở khu chợ nổi Năm Căn. Trong quá trình nói về khu chợ Năm Căn, tác giả vừa đan xen những chi tiết tả cảnh với tả hoạt động sinh hoạt của con người trên sông nước. Chợ Năm Căn vừa rộng lớn lại tấp nập thuyền bè, hàng hóa “những đống gỗ cao như núi… những ngôi nhà bè ban đêm ánh đèn măng – sông chiếu rực trên mặt nước như những khu phố nổi…”.

Chợ Năm Căn là tiêu biểu cho những đặc điểm của những chợ nổi trên sông của vùng sông nước Cà Mau, đó là khu chợ điển hình cho hoạt động buôn bán tấp nập, nhộn nhịp của người dân. Ngay tại khu chợ này còn cho thấy sự đa dạng và sự giao lưu văn hóa của người dân nơi đây, người bán kẻ mua thuộc nhiều dân tộc như: người Việt, Khơ-me, người Hoa, người Chà Châu Giang. Người bán hàng với đủ các giọng nói khác nhau, đủ kiểu trang phục ăn vận màu mè sặc sỡ, tất cả làm nên một khu chợ Năm Căn độc đáo riêng biệt hơn tất cả các khu chợ nổi vùng Cà Mau.

Bằng cách quan sát tinh tế, ngòi bút miêu tả tài tình, sắc nét và sinh động, nhà văn Đoàn Giỏi đã đưa người đọc đến với một vùng đất xa xôi nơi cuối cùng của Tổ quốc, được hòa mình và thiên nhiên và hoạt động sống của con người nơi đây. Bài văn đã giúp cho chúng ta không chỉ yêu thêm mảnh đất Cà Mau mà còn yêu hơn quê hương, đất nước Việt Nam.