Văn học dân gian là một trong những cách răn dạy mềm dẻo và hiệu quả nhất về đạo đức, về lối sống chân thiện mỹ. Trong đó có những câu chuyện được thêu dệt nên từ trí tưởng tượng của con người với các tình tiết ly kỳ hấp dẫn. Truyện “Cây tre trăm đốt” cũng là một trong những bài học ý nghĩa về quy luật bất di bất dịch ở hiền gặp lành, ở ác gặp ác, gieo nhân nào gặp quả ấy. Cho đến nay, câu chuyện đã đi qua bao nhiêu thế hệ mà vẫn còn nguyên giá trị.

Truyện kể về một chàng trai nghèo khổ nhưng thật thà chất phác, làm thuê làm mướn cho lão địa chủ giàu có trong vùng. Để giữ chân anh, lão hứa gả con gái cho anh. Nhưng rồi ngày tháng qua đi, cô gái đến tuổi lấy chồng, lão ta bảo chàng trai hãy vào rừng chặt cây tre trăm đốt về đây rồi làm lễ cưới. Như một cách thực hiện lời hứa nhưng thực chất lại là sự lừa đảo trắng trợn bởi trên đời này làm gì có cây tre trăm đốt.

Nhưng với bản tính hiền lành, thật thà, chàng trai nghèo khổ chẳng may may nghi ngờ, anh vác rao vào rừng tìm kiếm. Anh chặt hết cây này đến cây khác nhưng chẳng cây nào được một trăm đốt. Dường như anh dần tỉnh ngộ. Anh buồn và khóc. Trong lúc tuyệt vọng nhất, Bụt đã hiện ra giúp anh giải quyết được mọi chuyện. Bụt bèn chỉ cách giúp anh chàng: “con hãy chặt một trăm đốt tre và xếp vào đây, khi chặt xong con hãy hô to: Khắc nhập, khắc nhập” – thật kỳ lạ, sau khi hô xong thì một trăm đốt bèn nối liền lại với nhau.

Và để dễ dàng mang về nhà, con hãy nói: “khắc xuất, khắc xuất” – thì một trăm đốt tre lập tức rời ra. Chàng trai vui mừng mang một trăm đốt tre về nhà. Trước sự chứng kiến của lão địa chủ và cả con rể hờ mà lão đang chuẩn bị cưới cho con, chàng trai đã xếp một trăm đốt tre lại rồi hô “khắc nhập, khắc nhập”, không những cả trăm đốt tre được dính liền lại với nhau mà ngay cả lão địa chủ và con rể hờ cũng bị dính chặt vào cây tre. Đúng là quả báo cho kẻ tham lam, bội lời hứa. Lão ta phải van xin và giữ đúng lời hứa gả con gái cho chàng thì mới được tha.

Sự kết thúc có hậu của câu chuyện đã khiến người đọc thỏa mãn, hả hê. Mỗi nhân vật được xây dựng trong truyện đều mang một thông điệp ý nghĩa. Lão địa chủ với tính tình gian ác, tham lam là hiện thân của bọn cường hào ác độc bất chấp thủ đoạn để thu lợi nhuận về bản thân mình. Nhưng sau cùng, với những gì hắn làm, hắn đã phải trả giá một cách thích đáng.

Anh nông dân đại diện cho những con người nghèo khổ, chân lấm tay bùn nhưng có tâm hồn thanh cao với tấm lòng trong sáng. Anh thật thà, chất phác. Sự bế tắc của anh cũng chính là sự bế tắc của bao người dân khi bị bọn cường hào áp bức mà không thể làm gì được vì thân phận bé nhỏ thấp hèn. Nhưng nhân dân đã sáng tác ra ông Bụt từ niềm tin vào cái thiện để giải quyết tất cả mọi chuyện, để cái thiện luôn chiến thắng cái ác, để quân gian ác phải trả giá, phải chịu hình phạt đáng đời.