Hình ảnh làng quê Việt Nam gắn liền với cánh cò bay lả bay la, với dòng sông vắt ngang qua mơ màng, với khói lam chiều từ ống bếp nhà ai đầy mờ ảo. Và có một biểu tượng quen thuộc cho nét thanh bình của vùng đất nông thôn. Đó chính là con trâu.

Trâu Việt Nam vốn có gốc gác từ loại trâu rừng, sống hoang dã, sau đó được con người thuần hóa và dần dần thân thiết như bây giờ và đa phần chúng đều thuộc nhóm trâu đầm lầy. Bởi vậy chúng ta vẫn hay bắt gặp chúng đằm mình thư thái trong các đầm hoặc những quãng sông nông. Trâu thuộc loài lớp thú, động vật có vú. Màu đặc trưng của nó là màu xám đen, khác hẳn với bò là màu vàng nâu dù cả hai là họ hàng với nhau. Trâu có một thân hình vạm vỡ như một thanh niên trai tráng nhưng chiều cao lại thấp. Chiếc bụng của nó phình ra to hơn cả thân hình. Lúc nó đi cái bụng cứ ngúc nga ngúc nguẩy. Trên đầu của nó có một chiếc sừng ngắn, hình lưỡi liềm. Điều đặc biệt là trâu không có hàm răng trên. Nó gắn với câu chuyện của dân gian "Trí khôn của ta đây", vì trâu mải lăn ra cười mà va phải tảng đá nên gãy hết răng. Đó chỉ là cách lý giải vui nhộn còn theo sự nghiên cứu khoa học, hàm trên của trâu đã được thay bằng một tấm nệm để thuận tiện hơn trong quá trình xử lí thức ăn. Trâu cũng là loài động vật nhai lại và sức ăn cũng như sức chứa của nó khá là lớn. Trâu sinh sản không nhiều, hai năm mới có một đứa hoặc ba năm được hai đứa là nhiều bởi thời gian mang thai của nó rất dài thường rơi vào khoảng hơn ba trăm ngày.

Trâu đóng một vai trò rất quan trọng trong cuộc sống của người nông dân. Từ sáng sớm tinh mơ, nó đã cùng các chú các bác ra đồng làm việc. Trâu có sức kéo tốt nên thường phụ trách công việc cày bừa. Những đồng ruộng trở nên tơi xốp hơn dưới đường cày của trâu. Ngoài ra chúng còn giúp người dân kéo một số đồ dùng. Thịt trâu cũng là một thực phẩm giàu chất dinh dưỡng, là nguyên liệu quan trọng của nhiều món ăn. Thịt trâu còn được coi là đặc sản với giá thành không hề rẻ. Trâu còn cung cấp da, sừng để làm đồ thủ công mỹ nghệ trưng bày trong nhà cửa. Chính vì những tác dụng của nó, trâu được coi là người bạn, là tài sản quý mà người nông dân dày công chăm sóc. Xét đến cùng, trâu đem đến cho gia đình ở vùng quê thôn dã những giá trị kinh tế để cải thiện đời sống.

Nhưng đâu chỉ có thế, trâu còn là người bạn của những đứa trẻ, của những chú mục đồng. Hình ảnh chú bé ngồi vắt vẻo trên lưng trâu thổi sáo đã đi vào trong bao bài thơ, câu ca, bức tranh, là nguồn cảm hứng khơi gợi cho văn chương nghệ thuật. Nhân dân còn tổ chức lễ hội chọi trâu thu hút rất nhiều khách du lịch. Trâu đi vào tâm linh, văn hóa của người Việt. Và trong lần đăng cai SEA Game 22, Việt Nam đã chọn con trâu vàng làm biểu tượng linh vật.

Để chăm sóc một con trâu vừa dễ cũng vừa khó. Thức ăn cho trâu đa số là cỏ nhưng chúng không phải loài động vật ngắn hạn như vịt gà mà nuôi một con trâu trung bình phải mất vài năm. Người dân cũng phải chú ý tiêm phòng đầy đủ, khi có dấu hiệu ốm phải gọi bác sĩ thú ý đến kiểm tra. Những mùa mưa rét, gió bão những người nông dân lại kiếm rơm rạ, dự trữ thức ăn để bảo vệ gia súc quý giá của mình.

Con trâu vẫn luôn là người bạn, một tài sản mà người nông dân Việt Nam luôn trân quý!

“Trâu ơi ta bảo trâu này

Trâu ra ngoài ruộng trâu cày với ta

Cấy cày vốn nghiệp nông gia

Ta đây trâu đấy ai mà kể công

Bao giờ cây lúa còn bông

Thì còn ngọn cỏ ngoài đồng trâu ăn”

Từ xa xưa, trâu đã là người bạn thân thiết, gắn bó với người nông dân. Ông cha ta thường nói: “Con trâu là đầu cơ nghiệp”, đủ hiểu trâu có vị trí như thế nào trong cuộc sống của con người.Trâu Việt Nam là trâu rừng thuần hóa, thuộc nhóm trâu đầm lầy, phân bố rộng rãi khắp Việt Nam. Từ hàng ngàn năm trước, trâu đã gắn bó với con người cùng với sự ra đời của nền văn minh lúa nước. Người Việt cổ không những biết săn trâu mà còn thuần hóa trâu, lợi dụng sức khỏe của trâu để phụ giúp trong việc đồng áng.

Trâu là động vật thuộc lớp thú có vú. Thân hình của trâu trông vô cùng vạm vỡ. Lông trâu là lông mao, thường có màu đen. Da trâu rất dày và bóng loáng. Hai cái tai như hai cái lá đa, lúc nào cũng ve vẩy để đuổi ruồi, ngoài ra, tai trâu cũng rất thính, giúp trâu nghe ngóng được những tiếng động xung quanh. Mũi trâu ươn ướt, người ta thường luồn sợi dây vào mũi trâu để kéo đi cho dễ. Mắt trâu to tròn như hai hòn bi ve. Trâu cũng giống như bò, thuộc nhóm động vật nhai lại và chỉ có một hàm răng. Việc trâu chỉ có một hàm răng được người xưa lí giải qua câu chuyện “Trí khôn của ta đây”: vì trâu mải cười con hổ bị người nông dân lừa buộc vào gốc cây nên ngã lăn xuống đất, răng đập vào đã, gãy mất một hàm. Đuôi trâu ngắn, có một túm lông ở cuối. Hai cái sừng trên đầu uốn cong hình lưỡi liềm, giúp trâu tự vệ chống lại sự tấn công của kẻ thù. Trâu mỗi năm chỉ đẻ từ 1-2 lứa, mỗi lứa một con. Trâu con mới sinh ra gọi là nghé.

Trâu có vị trí quan trọng trong cuộc sống của con người. Ngày trước chưa có máy cày, trâu thường phải làm việc nặng nhọc: “Con trâu đi trước, cái cày theo sau”. Trâu thức dậy từ sáng sớm tinh mơ khi chú gà trống báo thức, cùng người nông dân ra đồng làm việc. Trâu chăm chỉ, cần mẫn cày hết thửa ruộng này đến thửa ruộng khác, bất kể là sáng hay tối, nóng nực hay giá rét. Nhờ có trâu, người nông dân mới có thể thu được một mùa màng bội thu. Đến ngày gặt, trâu lại chở lúa từ ruộng về nhà. Tuy công việc vất cả là vậy nhưng thức ăn của trâu rất giản dị, chỉ là cỏ hoặc rơm. Trâu thường được nuôi để lấy sức kéo, ở miền núi, ngoài công việc đồng ruộng, trâu còn chở hàng hoặc kéo xe, giúp con người vượt qua những con đường trắc trở, những ngọn núi xa xôi. Vì thế, trâu chở thành một gia sản quan trọng của người nông dân. Chẳng phải ca dao đã từng nói:“Tậu trâu, cưới vợ, làm nhà.Trong ba việc ấy, thật khó lắm thay.”

Thịt trâu cũng là một loại thức ăn giàu dinh dưỡng vì có hàm lượng đạm khá cao, chất béo thấp. Sừng trâu dùng làm đồ mĩ nghệ, da trâu làm mặt trống, giày. Không chỉ trong đời sống vật chất, trâu còn gắn bó trong đời sống tinh thần của người dân Việt Nam. Trâu trở thành hình ảnh tượng trưng cho người nông dân hiền lành, chăm chỉ, chịu khó. Ở nước ta hàng năm thường tổ chức lễ hội chọi trâu ở Đồ Sơn. Những chú trâu tham dự cuộc thi thường là những chú trâu to nhất, khỏe nhất, được chủ chăm sóc hết sức kĩ càng. Mỗi chú trâu phải chiến đấu với biết bao với đối thủ khác để đem lại vinh quang cho bản thân cũng như vinh dự cho chủ trâu. Ngoài chọi trâu ở Đồ Sơn, chúng ta còn có lễ hội đâm trâu ở Tây Nguyên. Tuổi thơ của mỗi người cũng đâu thể thiếu hình ảnh con trâu dưới lũy tre làng- những chú trâu góp phần làm nên nét bình yên của làng quê. Nhà thơ Giang Nam từng viết trong bài thơ “Quê hương”:

“Thuở còn thơ ngày hai buổi đến trường,

Yêu quê hương qua từng trang sách nhỏ.

Ai bảo chăn trâu là khổ

Tôi mơ màng nghe chim hót trên cao.”

Nhớ làm sao những buổi chăn trâu trên cánh đồng, cánh diều no gió vút cao trên trời xanh. Nhớ những ngày hè nóng nực, người và trâu cùng hòa mình trong dòng nước mát. Nhớ tiếng thổi sáo của cậu bé mục đồng khi dắt trâu về nhà lúc chiều tối. Trâu không chỉ đi vào ca dao, văn thơ mà còn là biểu tượng của SEA GAMES 22 được tổ chức tại Việt Nam, là hình ảnh tượng trưng cho con người Việt Nam chất phác, hiền lành, đôn hậu.Để chú trâu được khỏe mạnh, người nông dân cần chú ý làm chuồng cho trâu, ấm vào mùa đông, mát về mùa hè, thường xuyên vệ sinh chuồng trại sạch sẽ, tiêm vắc-xin phòng ngừa các loại bệnh cho trâu.

Ngày nay, cuộc sống đổi mới, nhiều máy móc hiện đại thay thế cho sức kéo của trâu. Tuy vậy, trâu vẫn là một báu vật quý giá với người nông dân. Mỗi khi nhìn thấy hình ảnh chú trâu trên cánh đồng bao la bát ngát, chúng ta sẽ bất giác nghĩ tới quê hương đầy thanh bình, yêu dấu.

Nhắc đến làng quê Việt Nam, nhắc đến những cánh đồng lúa trĩu hạt mùa trổ bông, chúng ta không thể không nhắc đến con trâu. Con trâu không chỉ gắn liền với đồng ruộng mênh mông mà còn gắn liền với những người nông dân cơ cực, chân lấm tay bùn. “Con trâu là đầu cơ nghiệp”, câu nói của các cụ thời xưa cho thấy hình ảnh con trâu gắn liền với sự nghiệp làm nông của người nông dân.

Mặc dù có rất nhiều hình ảnh cũng như tài liệu về những chú trâu thầm lặng này nhưng chưa có bất kì tài liệu nào nói đến xuất xứ, cũng như lý do tại sao con người ta lại đưa chú trâu ra làm “đầu cơ nghiệp”. Trâu là động vật thuộc lớp thú có vú, nhóm sừng rỗng, bộ guốc chẵn, màu đen hoặc xám đen với lông mao bao phủ toàn thân chúng. Da trâu dày, những chiếc lông tơ như áo choàng choàng lên thân thể mập mạp kia. Thấp thoáng trong choàng đẹp đẽ ấy là làn da căng bóng mỡ màng. Trâu có cái đuôi dài, phe phẩy như chiếc quạt để đuổi lũ ruồi nhặng bu lấy cặp mông tròn quay của chú. Hai tai dài cũng giúp cho cái đuôi rất nhiều trong việc đuổi lũ nhặng đi. Tai trâu khá thính giúp trâu nghe ngóng những tiếng động xung quanh chúng. Chú trâu nào cũng có cái sừng dựng lên, người nông dân nhận biết sự lành dữ ở loài trâu một phần cũng nhờ đôi sừng trên đầu. Trâu có sừng dài, uốn cong lưỡi liềm, giúp trâu làm dáng thì ít mà tự vệ chống lại kẻ thù thì nhiều. Trâu có đặc điểm nổi bật là không có hàm trên, có thể vì vậy mà trâu phải nhai lại. Thêm một điểm khác biệt trâu có một kiểu ngủ rất đặc biệt. Hai chân trước gập vào trong, đầu ghé lên để ngủ.

Đến mùa vụ, trâu làm việc gần như cả ngày không nghỉ ngơi. Hết mùa, trâu được nghỉ ngơi, được chăm sóc, được hưởng những ngày thong dong gặm cỏ non lững thững trên những con đường đê. Ai trong chúng ta cũng đều biết đối với người nông dân con trâu chính là cơ ngơi là sự nghiệp mà họ có, chính vì vậy việc chăm sóc, nuôi dưỡng và bảo vệ là cần thiết. Người nông dân thiếu đi con trâu sẽ không làm được gì vì có sức kéo, sức cày bừa, sinh sôi để có thêm những lứa sau…Không những vậy, trâu còn là con vật linh thiêng trong các lễ hội chọi trâu. Thịt trâu ăn cũng khá ngon, thơm và bổ dưỡng, sừng và da trâu còn dùng để làm trang sức, quần áo. Không chỉ góp phần quan trọng trong đời sống vật chất mà còn có mặt trong đời sống tinh thần của người dân Việt Nam. Từ xa xưa, trâu hay còn gọi là sửu và có mặt trong muời hai con giáp. Con trâu gắn liền với tuổi tác của con người. Người mang tuổi trâu thường rất chăm chỉ cần cù. Trong đời sống văn hóa tinh thần, trâu còn là con vật thiêng liêng dùng để tế lễ thần linh trong ngày lề hội. Ngoài ra còn gắn liền với những lễ hội truyền thống Việt Nam ta như chọi trâu và đâm trâu. Ở Hải Phòng có lễ hội chọi trâu nổi tiếng ở Việt Nam. Hải Phòng là nơi có truyền thống văn hoá với di tích lịch sử và những danh lam thắng cảnh mang đặc trưng của vùng biển. Trong di sản văn hoá ấy, nổi bật nhất vẫn là lễ hội chọi trâu Đồ Sơn, nó mang đậm bản sắc văn hoá dân tộc. Đây là một sinh hoạt văn hoá, nghệ thuật truyền thống nói lên cuộc sống vật chất và tâm linh. Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn được khôi phục lại và được Nhà nước xác định đây là một trong mười lăm lễ hội quốc gia, vì lễ hội này không chỉ là giá trị văn hoá, tín ngưỡng mà còn là điểm du lịch hấp dẫn.

Trâu đã trở thành biểu tượng cho sự trung thực, chân thành, chính trực cho sức mạnh và tinh thần thượng võ. Mặc dù nên công nghiệp hóa hiện đại hóa ngày càng phát triển nhưng con trâu vẫn là con vật không thể thiếu với người nông dân Việt Nam. Và hình ảnh con trâu cần cù, chung thủy mãi luôn in sâu trong mỗi người dân Việt Nam.