“Lục Vân Tiên” là một trong những tác phẩm đặc sắc nhất của nhà thơ mù yêu nước Nguyễn Đình Chiểu. Thành công của nhà thơ không chỉ về bối cảnh truyện, nội dung sâu sắc, nhân văn mà còn đặc biệt thành công trong xây dựng nhân vật. Trong đoạn trích “Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga”, bên cạnh nhân vật Lục Vân Tiên, nhân vật Kiều Nguyệt Nga đã được nhà thơ khắc họa một cách sinh động, chân thực.

Trong chuyến đi về Hà Khê, Kiều Nguyệt Nga phải đối mặt với nạn cướp bóc nguy hiểm từ “bớ đảng hung đồ”. Là thân gái yếu ớt nên khi bị bọn hung đồ chặn cướp nàng đã rất hoảng sợ và không biết làm gì. Rất may mắn khi đó nàng đã được Lục Vân Tiên hành động trượng nghĩa cứu giúp, những lời nói và hành động của Kiều Nguyệt Nga với Lục Vân Tiên sau đó đã bộc lộ phẩm chất đoan trang, dịu dàng có học thức của một tiểu thư khuê các Kiều Nguyệt Nga:

“Thưa rằng: “Tôi thiệt người ngay”
Sa cơ nên mới lầm tay hung đồ

Những lời nói đó của Kiều Nguyệt Nga đã cho thấy rừng nàng là một người có học thức, lời ăn tiếng nói nhã nhặn, dịu dàng, kể lể sự tình của mình. Cách “thưa rằng” của nàng đầy chuẩn mực, tôn trọng, thể hiện con nhà gia giáo có học thức. Nàng cũng rất biết điều phải trái, khi thấy Lục Vân Tiên hành hiệp cứu mình đã mang ơn mà “Cúi đầu trăm lạy”, nàng thể hiện sự biết ơn của mình với Lục Vân Tiên bằng cái cúi đầu ấy, đây là hành động rất đúng đạo lí đồng thời thể hiện cách suy nghĩ sâu sắc và chu đáo của nàng. Bên cạnh màn đối đáp với Lục Vân Tiên, Kiều Nguyệt Nga hiện lên còn là một cô con gái rất có hiếu:

“Cha làm tri phủ ở miền Hà Khê
Ví dầu ngàn dặm đàng xa cũng đành”

Nàng hiện lên là một người con gái rất có hiếu, luôn nghe lời cha, để làm theo mong muốn của cha thì nàng cũng chẳng ngại thân gái phải ngàn dặm xa xôi. Hình tượng Kiều Nguyệt Nga là hình mẫu lí tưởng của người con gái trong xã hội phong kiến đương thời, vừa nết na hiền thục, vừa có học thức lại hiếu thảo. Bên cạnh đó Kiều Nguyệt Nga còn là một người đầy chính nghĩa, đề cao tư tưởng đền ơn báo nghĩa đối với ân nhân của mình.

Trước ơn cứu mạng của Lục Vân Tiên, Kiều Nguyệt Nga tha thiết muốn được đền ơn và tỏ lòng mời Lục Vân Tiên về nhà cùng để tiện bề báo đáp “Xin theo cùng thiếp đền ơn cho chàng”. Kiều Nguyệt Nga lại một lần nữa quỳ lạy để thưa với Lục Vân Tiên “Xin cho tiện thiếp lạy rồi sẽ thưa”, thể hiện tấm lòng chân thành sâu sắc của nàng. Vốn là tiểu thư đài các mà Kiều Nguyệt Nga lại xưng mình là “tiện thiếp” thể hiện chuẩn mực khiêm nhường và từ tốn của nàng. Ngoài tình nghĩa ra, trong cuộc đối đáp với Lục Vân Tiên ta nhận thấy Kiều Nguyệt Nga có tài năng văn thơ hết mực tài hoa và tinh tế, thể hiện rõ nàng có “tài sắc vẹn toàn”, học thức tinh thông.

“Nguyệt Nga ứng tiếng xin hầu
Xuống tay liền tả tám câu năm vần”

Chẳng cần chau chuốt về từ ngữ hình ảnh, nhưng Nguyễn Đình Chiểu đã vẽ nên bức chân dùng của người thiếu nữ Kiều Nguyệt Nga đầy chân thực, gần gũi, mang vẻ đẹp truyền thống của người phụ nữ Việt Nam.

Nhân vật Kiều Nguyệt Nga trong truyện "Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga" hiện lên qua cách cư xử, đối đáp và hành động tạ ơn đáp nghĩa đối với ân nhân cứu mạng của mình. Nàng cũng chính là nhân vật nữ chính tiêu biểu cho các nhân vật xưa có trong truyện Nôm hay văn học dân gian của dân tộc. Qua lời đối đáp của nàng đối với Lục Vân Tiên ta thấy nàng là một cô gái xinh đẹp, ngoan ngoan, hiểu biết và có quyền quý, nết na, thùy mị, có học qua cách xưng hô với nàng với Lục Vân Tiên:
"Trước xe quân tử tạm ngồi,
Xin cho tiện thiếp lạy rồi sẽ thưa."
Nàng tư xưng mình là "tiện thiếp" và gọi "quân tử" đối với Lục Vân Tiên. Cách xưng hô của nàng cho thấy nàng là cách nói văn vẻ, mực thước, dịu dàng. Thể hiện nàng là một người con gái hiếu thảo, luôn biết vâng lời cha mẹ:

"Làm con đâu dám cãi cha,
Ví dầu ngàn dặm đàng xa cũng đành."

Hay khi nàng nói về chính bản thân mình thể hiện là một cô gái nết na, thùy mị, nếu như không được chàng cứu giúp thì cái trinh tiết của người gái như thiếp cũng không còn, chỉ còn nước là chết thôi, nàng là người coi trọng trinh tiết, coi trọng danh dự

"Chút tôi liễu yếu đào thơ,
Giữa đường lâm phải bụi dơ đã phần."

Cách mà Kiều Nguyệt Nga trình bày với Lục Vân Tiên thật rõ ràng, khúc chiết, vừa đáp ứng đầy đủ những điều thăm hỏi ân cần của Lục Vân Tiên, vừa thể hiện niềm cảm kích chân thành đối với ân nhân cứu mạng:

Thưa rằng: "Tôi Kiều Nguyệt Nga,....
Lấy chi cho phỉ tấm lòng cùng ngươi".

Nàng còn là người biết trân trọng tình nghĩa, luôn nhớ ơn. Vì đối với nàng giữ được mạng sống là quan trọng rồi nhưng giữ được trinh tiết còn quan trọng hơn, vì thế khi được cứu mạng thì nàng đã cố gắng để trả ơn ân nghĩa cho Lục Vân Tiên. Và nàng hiểu rằng vàng bạc, châu báu, vinh hoa phú quý Lục Vân Tiên không nhận, nên nàng đã dứt khoát và quyết định đem cuộc đời của mình để trả mối ơn nghĩa này dù nàng đã được cha sắp đặt, tìm nơi chốn cho mình trước rồi. Qua lời nói, cử chỉ và hành động của nàng ta thấy Kiều Nguyệt Nga hội tụ những phẩm chất và đức tính cao đẹp của người con gái thời phong kiến: xinh đẹp, nết na, thùy mị, có học, hiểu biết, vâng lời cha mẹ, ngoan ngoãn, ăn nói nhẹ nhàng, là người trọng ân nghĩa. Nhân vật Kiều Nguyệt Nga đã chinh phục được tình cảm yêu mến của nhân dân, những con người luôn đặt ân nghĩa lên hàng đầu, coi ân nghĩa là gốc rễ của đạo đức.