“Bác Hồ, Người là tinh yêu thiết tha nhất trong lòng dân và trong trái tim nhân loại”. Chủ tịch Hồ Chí Minh suốt một đời vì nước, vì dân hi sinh thân mình. Biết bao nhiêu ngòi bút viết hết được cuộc đời, sự nghiệp của vị lãnh tụ vĩ đại? Sự ra đi của Người là một niềm tiếc thương vô hạn trong triệu triệu trái tim người Việt Nam. “Viếng lăng Bác” là một trong những bài thơ hay của Viễn Phương viết về tình cảm của ông cũng như bao chiến sĩ, nhân dân miền Nam chưa được gặp Bác Hồ trước lúc người ra đi mãi mãi.

Mở đầu bài thơ là tiếng lòng tha thiết của một người con từ miền Nam ra Bắc vào lăng viếng Bác:

“Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác

Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát”

Đọc câu thơ đầu tiên, người đọc cảm nhận được một sự trào dâng xúc động dường như đã được dồn nén bấy lâu của nhà thơ. Đó là tình cảm rất đỗi chân thành của một người con miền nam đối với vị cha già của dân tộc. Đó là thứ tình cảm thiêng liêng máu thịt. Trong giây phút xúc động ngẹn ngào ấy, hình ảnh “hàng tre bát ngát” trong sương sớm hiện lên thật đẹp khiến nhà thơ phải thốt lên:

“Ôi hàng tre, xanh xanh Việt Nam

Giông tố mưa sa đứng thẳng hàng”

Hàng tre đã “bát ngát” lại còn “xanh xanh”. Nhà thơ đã rất khéo léo khi sử dụng cặp từ láy này, khiến cho hàng tre như hiện lên trước mắt người đọc có một màu xanh ngắt, trải dài bất tận trước một không gian quảng trường rộng lớn. Hàng tre xanh ấy vẫn luôn hiên ngang “đứng thẳng hàng” trước bao “giông tố mưa sa”. Tre hiện lên trong bài thơ cũng giống như hình ảnh con người Việt Nam anh hùng bất khuất vậy. Dù có gặp bao khó khăn, hiểm nguy, gian khó, con người Việt Nam vẫn hăng say lao động, hiên ngang, yêu nước và sẵn sàng chiến đấu quên mình để bảo vệ từng tấc đất quê hương. Hình ảnh tre bước vào thơ Việt Nam nhiều lắm. Và hầu như ở đâu, tre cũng là biểu tượng cho tinh thần bất khuất của nhân dân đất Việt. Trong “Tre Việt Nam” của nhà văn Thép Mới cũng vậy “Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng đại bác, tre giữ làng, giữ n­ước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín”.

Nguồn cảm hứng của nhà thơ trào dâng mãnh liệt hơn, ông liên tưởng hình ảnh Bác như mặt trời vĩ đại:

“Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng

Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ

Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ

Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân.”

Với niềm tiếc thương vô hạn và biết ơn sâu sắc, đứng giữa quảng trường Ba Đình, nhà thơ thấy một mặt trời đi qua trên lăng, đó là mặt trời của thiên nhiên. Còn nhìn vào bên trong lăng, vẫn có một mặt trời đỏ rực là trái tim Bác Hồ. Trái tim ấy đã dành trọn một đời cho cuộc cách mạng dân tộc, yêu nước thương dân. Hình ảnh ẩn dụ “mặt trời trong lăng” thật đẹp. Bởi trái đất này làm sao có thể tổn tại nếu không có mặt trời. Nó cũng giống như đất nước Việt Nam nhờ có Bác mới có cuộc sống độc lập tự do như ngày hôm nay. Bác đem lại cho nhân dân, cho đất nước một cuộc sống mới hạnh phúc, tự do. Điệp từ “ngày ngày” được lặp lại hai lần như nhắc nhở rằng, mặt trời của thiên nhiên luôn luôn sáng lên mỗi ngày theo một quy luật thì tình cảm của con dân Việt Nam dành cho Bác cũng trường tồn mãi mãi. Dòng người hàng ngày vẫn xếp hàng vào lăng được nhà thơ liên tưởng đến “tràng hoa” thành kính dâng lên viếng Bác. Đó thực sự là một hình ảnh ẩn dụ so sánh đặc sắc. Nhà thơ không nói Bác bảy mươi chín tuổi, mà thay vào đó ông nói “bảy mươi chín mùa xuân”. Cách ví von so ánh giàu sức gợi, bởi lẽ bảy mươi chín năm qua của Người hi sinh cho dân tộc Việt Nam, bảy mươi chín năm của Người là bảy mươi chín mùa xuân mang đến những bông hoa đẹp đẽ, tỏa ngát hương thơm và rực rỡ nhất.

Sau bảy mươi chín năm “trọn một đời Bác có ngủ yên đâu” thì giờ Người được nằm trong lăng với giấc ngủ bình yên:

“Bác nằm trong giấc ngủ bình yên

Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền

Vẫn biết trời xanh là mãi mãi

Mà sao nghe nhói ở trong tim.”

Nhà thơ Viễn Phương đã mượn “vầng trăng sáng dịu hiền” để canh giấc cho Bác được “ngủ bình yên”. Hình ảnh vầng trăng sáng thật đẹp đẽ, và chỉ có vầng trăng sáng kia mới có để xứng tầm với một Người có nhân cách vĩ đại như chủ tịch Hồ Chí Minh. Lặng nhìn giấc ngủ bình yên nơi di hài Bác, nhà thơ vẫn không sao kìm nén được niềm xúc động, nỗi đau khi nhìn về sự thật rằng Người đã ra đi. Nhà thơ dùng hình ảnh “ trời xanh là mãi mãi” một cách tinh tế để kìm nén lại sự mất mát lớn lao này nhưng vẫn thấy “nhói ở trong tim”. Cụm từ “nhói ở trong tim” nghe thật xót xa, nó như một mũi kim đâm vào trái tim tác giả gây đau đớn. Nỗi đau ấy nó âm thầm nhưng thể hiện sự tiếc nuối vô hạn đối với vị lãnh tụ, vị cha già kính yêu.

Từ sự tiếc nuối, đau đớn vô hạn trước sự ra đi của Hồ chủ tịch, nhà thơ không thể kìm nén nổi nỗi đau trong tim mình nữa mà bỗng òa lên:

“Mai về miền nam thương trào nước mắt

Mai về miền nam nhớ Bác khôn nguôi

Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác

Muốn làm đóa hoa tỏa hương đâu đây

Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này.”

Nhà thơ tưởng tượng trở về miền nam sau ngày vào lăng viếng Bác, tình yêu và nỗi đau của nhà thơ vẫn đau đáu, xót xa đến “tuôn trào nước mắt”, “nhớ Bác khôn nguôi”. Nỗi đau ấy đã biến thành những mong ước thật nhỏ nhoi của nhà thơ “muốn làm con chim” “muốn làm đóa hoa” “muốn làm cây tre” để hàng ngày ở trên lăng được gần Bác hơn, được hót cho Bác nghe mỗi sớm mai, được tỏa hương thơm ngát. Điệp từ “muốn làm” được lặp lại ba lần như muốn nhấn mạnh tình cảm sâu nặng, kính yêu của nhà thơ cũng như tấm lòng son sắt, thủy chung của triệu triệu đồng bào miền nam đối với Bác Hồ kính yêu.

Bài thơ “viếng lăng Bác” của Viễn Phương đã thể hiện nỗi xót xa, sự kính yêu cùng tình cảm dồn nén bây lâu của người con miền nam về lăng viếng Bác. Đọc bài thơ, người đọc như được theo chân nhà thơ vào lăng viếng Bác. Đúng như ai đó đã từng nhận xét, bài thơ là “một nén hương trầm thơm ngát thành kính dâng lên Bác”, để lại trong trái tim người đọc nhiều dư vang sâu lắng.