Hai đứa trẻ là một trong những tác phẩm tiêu biểu của Thạch Lam, với giọng văn điềm tĩnh, sâu lắng, Hai đứa trẻ đã để lại trong lòng độc giả những ấn tượng sâu sắc. Câu chuyện miêu tả về bức tranh đời sống của phố huyện nghèo lúc chiều tối, nói lên cái nghèo khổ của người dân trong xã hội lúc bấy giờ. Tuy sống trong nghèo khổ nhưng họ luôn mơ ước có cuộc sống tươi đẹp hơn trong tương lai.

Một trong những nét đặc trưng của truyện Hai đứa trẻ là truyện ngắn không có cốt truyện. "Hai đứa trẻ" ngồi trên chiếc chõng nát trước cửa hàng của một phố huyện, ngắm cảnh phố xá lúc chiều muộn đi vào đêm; tuy đã buồn ngủ ríu cả mắt, hai chị em vẫn cố thức để đợi xem chuyến tàu đêm đi qua, rồi mới khép cửa hàng đi ngủ... Với lối miêu tả chầm chậm, giản dị, không có những biến cố, nhưng Hai đứa trẻ không hề nhạt nhẽo, vô vị, mà trái lại, rất thấm thía, nhiều dư vị, dư vang.

Câu chuyện bắt đầu với khung cảnh chiều muộn ở một miền quê nghèo, "một chiều êm ả như ru". Rồi màn đêm dần dần buông xuống, "một đêm mùa hạ êm như nhung và thoáng qua gió mát...". Dưới ngòi bút tinh tế và nặng lòng gắn bó với quê hương của Thạch Lam, "bức tranh quê" ở đây rất bình dị mà rất đỗi thân thiết và nên thơ.

Thạch Lam đã vẽ lên bức tranh đời sống phố huyện qua cái nhìn, cái cẩm nhận của một tâm hồn ngây thơ bé nhỏ là bé Liên, đó là cách xây dựng truyện tinh tế, sắc sảo, để người đọc thấy được cuộc sống chân thực hơn, sống động hơn. Chính bức tranh đời sống vừa rất mực chân thực vừa thấm đượm cảm xúc trữ tình này đã gây nên cảm giác buồn thương day dứt là cảm giác chủ yếu của người đọc sau khi gấp trang sách. Ý nghĩa tư tưởng của truyện chủ yếu toát lên từ bức tránh đời sống, phố huyện nghèo đó.

Buổi chiều thường gợi cho người ta buồn và có nhiều suy tư, hai đứa trẻ đứng trước cảnh chiều tàn đó, cũng có những cảm nhận về cuộc sống xung quanh mình. Có cảnh bãi chợ trống trải, vắng vẻ khi buổi chợ "đã vãn từ lâu". "Người về hết và tiếng ồn ào cũng mất". Cảnh chợ tàn càng phơi bày sự nghèo nàn, xơ xác của đời sống phố huyện nghèo: "Trên đất chỉ còn rác rưởi, vỏ bưởi, vỏ thị, lá nhãn và bã mía". Và cái mùi vị riêng rất quen thuộc mà chị em Liên có cảm tưởng là "mùi riêng của đất của quê hương này" - chính là mùi vị của nghèo khổ, lầm than: mùi âm ẩm bốc lên lẫn mùi cát bụi, rác rưởi... của cái chợ nghèo.

Hình ảnh những con người nghèo khổ, lam lũ, nhếch nhác, của phố huyện hiện dần ra, trước khung cảnh của phố : "mấy đứa trẻ con nhà nghèo ở ven chợ cúi lom khom trên mặt đất đi lại tìm tòi, nhặt nhạnh những thanh nứa, thanh tre hay bất cứ cái gì có thể dùng được của các người bán hàng để lại"; mẹ con chị Tí lễ mễ đội chõng, xách diếu đóm ra dọn hàng, "ngày chị đi mò cua bắt tép, tối đến chị mới dọn cái hàng nước này (...) chị chả kiếm được bao nhiêu nhưng chiều nào chị cũng dọn hàng, từ chập tối đến nửa đêm", nhưng "Ôi chao, sớm với muộn mà có ăn thua gì!"; "gia đình bác Xẩm ngồi trên manh chiếu, cái thau sắt trắng để ở trước mặt", "thằng con bò ra đất, nghịch nhặt những rác bẩn vùi trong cát bên đường...". Và hai chị em Liên, với "cửa hàng tạp hóa nhỏ xíu, mẹ Liên dọn ngay từ khi cả nhà bỏ Hà Nội về quê ở thì thầy Liên mất việc". Rồi hình ảnh bà cụ Thi hơi điên, mua rượu uống và cười khanh khách, lảo đảo đi vào bóng tối... Tất cả đều là những kiếp sống lầm than, cực khổ, tàn tạ.

Tại cửa hàng nhà mình, với ánh đèn leo lét, Liên ngắm nhìn mọi vật xung quanh và cảm nhận về bức tranh đời sống tại phố huyện của mình. Khắp phố huyện lúc này chỉ còn ngọn đèn con của chị Tí, cái bếp lửa của bác Siêu, ngọn đèn Hoa Kì vặn nhỏ của Liên..., tức chỉ là mấy đốm sáng tù mù. Những đốm lửa nhỏ nhoi ấy chẳng làm cho phố huyện trở nên sáng sủa mà chỉ càng khiến cho đêm tối càng thêm mịt mùng, dày đặc mà thôi. "Tất cả phố xá trong huyện bây giờ thu nhỏ lại nơi hàng nước của chị Tí". Hình ảnh ngọn đèn con nơi hàng nước của chị Tí "chỉ chiếu sáng một vùng đất nhỏ" ấy trở đi trở lại tới 7 lần trong truyện, là hình ảnh đầy ám ảnh và có sức gợi rất nhiều về những kiếp sống nhỏ nhoi leo lắt, mù tối trong đêm đen mênh mông của cuộc đời. Truyện kết thúc cũng với hình ảnh ngọn đèn tù mù của chị Tí đi vào giấc ngủ chập chờn của cô bé Liên.

Không phải chỉ có chiều tối hôm nay mọi vật mới diễn ra buồn như vậy, mà cảnh đó, diễn ra hàng ngày, nhưng hôm nay hai chị em Liên mới thể hiện cảm nhận của mình. Bởi vì chiều tối nào cũng vậy, mẹ con chị Tí lại lễ mễ dọn hàng; chị em Liên lại đếm những phong thuốc lào, những bánh xà phòng, tính tiền hàng và tối nào cũng "ngồi trên chõng tre dưới gốc bàng" để ngắm nhìn phong cảnh ngoài phố; tối nào bác phở Siêu cũng gánh hàng ra và thổi lửa, bác Xẩm cũng rải chiếu và bày cái thau sắt... Mọi người lại chờ đợi những điều mọi ngày họ vẫn chờ đợi: mấy chú lính trong huyện hay người nhà cụ thừa, cụ lục đi gọi người đánh tổ tôm rẽ vào uống nước, hút thuốc... Nhịp sống ấy cứ lặp đi lặp lại ngày này sang tháng khác, đơn điệu, uể oải, buồn tẻ. Nhưng biết làm sao được! Không phải những con người khốn khổ ấy không hi vọng - không hi vọng thì làm sao sống được? "Chừng ấy người trong bóng tối mong đợi một cái gì tươi sáng cho sự sống nghèo khổ hàng ngày của họ". Có điều, sự mong đợi ấy thật tội nghiệp: "một cái gì tươi sáng" ấy là "một cái gì?" thật mơ hồ; và biết đến bao giờ nó mới đến?

Tuy còn là một đứa trẻ ngây thơ, nhưng Liên đã hiểu được cuộc sống nơi đây thật là nghèo túng, em đã biết so sánh với cuộc sống đủ đầy nơi phố thị đông đúc. Điều đó thể hiện khát vọng với một cuộc sống tươi đẹp hơn trong tâm hồn đứa trẻ thơ ngây ấy. Chính vì khao khát được thoát khỏi cảnh tù đọng, mù tối ấy mà Liên đêm đêm cố thức để đợi xem chuyến tàu đêm đi qua. Chuyến tàu đêm rầm rộ với "cái toa đèn sáng trưng" là hình ảnh cụ thể của "một cái gì tươi sáng" mà cô mong đợi. "Con tàu như đã đem một chút thế giới khác đi qua. Một thế giới khác hẳn đối với Liên, khác hẳn cái vầng sáng của ngọn đèn chị Tí và ánh lửa của bác Siêu.

Bức tranh về đời sống của phố huyện nghèo hiện lên trong con mắt của Liên thật chân thực. Thể hiện niềm cảm thông với những con người lao động nghèo khổ, họ không tìm cho mình được lối thoát, phải chịu cảnh nghèo khó triền miên, bế tắc, tác giả đã khắc họa lên hình ảnh phố huyện nghèo, miêu tả tỉ mỉ đến từng chi tiết.