Phạm trù ý thức

Theo tâm lý học, ý thức được định nghĩa là hình thức phản ánh tâm lý cao nhất chỉ có ở con người, là sự phản ánh bằng ngôn ngữ những gì con người đã tiếp thu trong quá trình quan hệ qua lại với thế giới khách quan.

Còn theo triết học Mác – Lênin quan niệm ý thức là một phạm trù song song với phạm trù vật chất, theo đó, ý thức là sự phản ánh thế giới vật chất khách quan vào bộ óc con người và có sự cải biến, sáng tạo, ý thức có mối quan hệ hữu cơ với vật chất.

Ý thức có 02 nguồn gốc là nguồn gốc tự nhiên và nguồn gốc xã hội:

Thứ nhất: Nguồn gốc tự nhiên
Theo thành tựu của khoa học tự nhiên, các nhà duy vật biện chứng cho rằng nguồn gốc của ý thức không thể tách rời bộ óc con người và thế giới khách quan tác động lên bộ óc con người.

– Bộ óc con người:

Đây là một dạng vật chất sống có tô chức cao, có qua trình tiến hóa lâu dài, ý thức là thuộc tính riêng của dạng vật chất này tức là chỉ con người mới có ý thức.

Ý thức phụ thuộc vào hoạt động của bộ óc con người, khi bộ óc người bị tổn thương thì hoạt động của ý thức cũng sẽ bị ảnh hưởng. Tuy nhiên, nếu chỉ có bộ óc con người mà không có sự tác động cũng sẽ không có ý thức.

– Sự tác động của thế giới khách quan lên bộ óc con người:


Mọi đối tượng vật chất tự nhiên đều có thuộc tính chung, phổ biến là phản ánh. Phản ánh chính là chép lại, chụp lại một sự vật, hiện tượng nhất định. Để quá trình phản ánh xảy ra cần phải có vật tác động và vật nhận tác động.

Sau quá trình tiến hóa, con người trở thành sản phẩm cao nhất nên bộ óc con người cũng hoàn mỹ nhất so với các đối tượng khác trong thế giới tự nhiên. Do vậy, sự phản ánh của bộ óc con người được gọi riêng bằng phạm trù ý thức.

Thứ hai: Nguồn gốc xã hội
Để ý thức ra đời thì nguồn gốc tự nhiên là chưa đủ, điều kiện quyết định, trực tiếp cho sự ra đời là tiền đề xã hội bao gồm: lao động và ngôn ngữ. Theo Ph. Ăng-ghen, lao động và ngôn ngữ là hai sức kích thích biến đổi bộ não động vật thành bộ não người, biến tâm lý động vật thành ý thức con người.

– Lao động:

Trong thế giới tự nhiên, con vật tồn tại nhờ những vật phẩm có sẵn như côn trùng, loài vật yếu hơn, cây cỏ… không giống với con người. Con người có khả năng và bắt buộc phải sản xuất những sản phẩm mới để đáp ứng nhu cầu cuộc sống.

Ý thức có được chủ yếu là do con người chủ động tác động vào thế giới khách quan để cải tạo, biến đổi nó thành những sản phẩm mới. Nhờ sự tác động vào thế giới khách quan, con người bắt những đối tượng phải bộc lộ những thuộc tính, kết cấu, quy luật của mình.

– Ngôn ngữ:

Trong lao động sản xuất, con người có nhu cầu trao đổi kinh nghiệm, tư tưởng với nhau, nhu cầu này đòi hỏi phải có ngôn ngữ (tiếng nói và chữ viết). Theo C. Mác, ngôn ngữ là cái vỏ vật chất của tư duy, là hiện thực trực tiếp của tư tưởng, không có ngôn ngữ, con người không thể có ý thức.

Trên đây là quan niệm về ý thức và nguồn gốc của ý thức theo triết học Mác – Lênin. Tại sao nói ý thức là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan?



Ý thức là hình ảnh chủ quan của thế giới khác quan

Triết học duy tâm quan niệm: ý thức là một thực thể độc lập, là thực tại duy nhất từ đó cường điệu tính năng động của ý thức đến mức coi ý thức sinh ra vật chất chứ không phải là sự phản ánh của vật chất.


Còn đối với chủ nghĩa duy vật biện chứng thì quan niệm ý thức là sự phản ánh thế giới khách quan vào bộ não con người không qua thực tiễn.

Vậy tại sao nói ý thức là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan?

– Ý thức là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan, điều này có nghĩa là nội dung của ý thức là do thế giới khách quan quy định, nhưng ý thức là hình ảnh chủ quan, là hình ảnh tinh thần chứ không phải là hình ảnh vật lý, vật chất như chủ nghĩa duy vật quan niệm.

– Ý thức là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan cũng có nghĩa là ý thức phản ánh sự tự giác, sáng tao thế giới.

Phản ánh ý thức là sáng tạo vì điều này bao giờ cũng do nhu cầu thực tiễn quy định, nhu cầu đó đòi hỏi chủ thể phản ánh phải hiểu cái được phản ánh. Trên cơ sở đó hình thành nên hình ảnh tinh thần và những hình ảnh tinh thần đó ngày càng phản ánh đúng đắn hơn hiện thực khách quan, Song, sự sáng tạo của ý thức là sự sáng tạo của phản ánh, dựa trên cơ sở phản ánh.

Phản ánh ý thức là sáng tạo, vì phản ánh đó bao giờ cũng dự trên hoạt động thực tiễn và là sản phẩn của các quan hệ xã hội. Là sản phẩm của các quan hệ xã hội, bản chất của ý thức là có tính xã hội