Việc dùng văn để truyền đạo, tức là để truyền bá, giáo dục đạo đức, luân lý phong kiến ​​không phải là một quan niệm mới, nhưng ở Việt Nam thời trung đại có lẽ chưa có một cây bút nào thực hiện một cách có ý thức và hiệu quả. thấu đáo và sâu sắc như Nguyễn Đình Chiểu. Nhân vật chính trong tác phẩm của ông là hình dung của một quan niệm, phẩm chất đạo đức nhất định của Nho giáo. Và nếu như những kẻ phản diện trong tác phẩm của ông già Lục Quang xuất hiện như những tấm gương xấu cảnh cáo thiên hạ thì những nhân vật chính diện trong tác phẩm của ông được tạo ra như những tấm gương sáng để mọi người noi theo.

Vì vậy, khi mở đầu truyện Lục Vân Tiên, nhà thơ đã khẳng định quan điểm đạo lí của mình: “Trai trung hiếu thảo/ Gái thời mừng thốt lên câu nói”. Trong bài thơ này, cặp đôi Lục Vân Tiên và Kiều Nguyệt Nga được xây dựng như những tấm gương về lòng thủy chung, hiếu nghĩa, hiếu nghĩa. Chỉ xem xét phần trích xuất “Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyên Ngục”“, tôi cũng có đầy đủ bằng chứng để biện minh cho việc này.

Đoạn văn ở phần đầu của tác phẩm. Lục Vân Tiên quê ở Đông Thành, chàng là kết quả của công lao cha mẹ “tu thân tích đức sớm sinh con ngoan”. Lục Vân Tiên từng “theo sư phụ nấu xôi làm sử” trở thành một võ tướng tài cao, văn võ song toàn. Nghe tin triều đình mở khoa thi, Vân Tiên từ biệt thầy xuống núi đi thi, mong được trổ tài ra thiên hạ. Trên đường về thăm nhà, bắt gặp cảnh bọn cướp Phong Lai lộng hành, hại người, Vân Tiên “nổi trận lôi đình”. Mặc cho những người lánh nạn khuyên chàng nên tìm cách lánh nạn cướp nước, Lục Vân Tiên vẫn quyết lấy cái học của mình vượt lên bạo lực để cứu người. Sau khi đánh tan bọn cướp, chàng cứu được Kiều Nguyệt Nga.

Để ca ngợi lòng dũng cảm của Lục Vân Tiên, trước đó tác giả dựng nên cảnh nhiều người trốn chạy, chỉ có chàng là ngược dòng sự lười biếng đó đi tìm bọn cướp. Trong cảnh xung đột ấy, một bên là đám Lục Lâm Thao đông “ong bướm”, vũ trang đầy đủ, và tên gian ác Phòng Lai “ai cũng sợ vì hắn khôn. tương đương”; Trong khi đó, chàng thư sinh tên Lực chỉ có một mình, tay không, phải “bẻ gậy làm gậy vào làng”:

Vân Tiên đứng sang một bên,
Bẻ gậy làm gậy, tìm đường bay vào.
Ông hét lên: “Hãy bóp nghẹt tà đảng!
“Đừng có thói quen làm chuyện xấu hại người.”

Tuy nhiên, dù yếu đuối nhưng Lục Vân Tiên vẫn tràn đầy tự tin xung trận. Những chi tiết như “bẻ cây làm gậy”, “xông làng” diễn tả hành động của ông rất dứt khoát, nhanh chóng, thể hiện tấm lòng muốn cứu người của ông. Trước những tên cướp tàn ác, Người lên án và cảnh cáo chúng “chớ có thói làm điều xấu hại người”.
Tính của Đồ Chiểu là thế, thấy chuyện bất bình mà hại người là hành hiệp trượng nghĩa. Mười bốn dòng miêu tả cuộc đọ sức với bọn cướp là ngắn so với thực tế, cảnh cướp chỉ được miêu tả trực diện trong cặp lục bát: “Vân Tiên đi thình lình, thình lình, vội vã/ Có khác gì với Triệu. Đó là nơi Đặng Đăng mở võ đài”. Ở cặp lục bát này, thành ngữ “trái thình lình lao tới” đã tái hiện khí chất dũng mãnh, quyết đoán của ông. Trận đánh được so sánh với Triệu Tử Long (danh tướng thời Tam Quốc) với thương và ngựa đuổi theo giữa các tướng của Tào Tháo trong trận Trảng Bản, ngoài ra, cách miêu tả ngắn gọn như vậy tạo cảm giác trận chiến diễn ra rất nhanh, dường như mọi người vẫn còn bàng hoàng và lo sợ cho tính mạng của học sinh họ Lục, nhưng tình hình đã thay đổi:

Cả bốn phía đều bị phá vỡ,
Mọi người ném gươm và giáo, tìm cách trốn thoát.
Phong Lai trở về đúng lúc,
Bị đánh chết bằng đũa thần.

Sau khi đánh cướp, Lục Vân Tiên lại hiện lên với những vẻ đẹp khác về tâm hồn và tinh thần. Anh ân cần thăm hỏi người hoạn nạn, với những lời rất chân tình, thật thà:

Loại bỏ kiến ​​​​và ong,
Q: “Ai đang khóc trong xe này?”

Khi nghe Kim Liên nói “Ta cúi đầu cứu dì”, Vân Tiên đã “động lòng”. Anh nhờ cô “chờ đó ngồi đấy” vì chênh lệch địa vị (cô là nữ, tôi là nam) rồi lịch sự hỏi han. Có lẽ ngày nay chúng ta cho rằng hành động của ông là biểu hiện của sự phân biệt nam nữ, sự lạc hậu của quan niệm lễ giáo, nhưng ở thời Nguyễn Đình Chiểu, đó là biểu hiện của sự khiêm nhường. , hào phóng. Anh ta cướp và cứu người, nhưng anh ta không hề tỏ ra kiêu ngạo với con nợ.

Hơn nữa, người vừa cho thấy “kẻ thù của nhiều người” không phải võ công Võ Dung đơn thuần, mà còn là môn đệ của Khổng Tử với cách ăn nói, cử chỉ lịch sự, nho nhã. Không có tiền trong tay, Nguyệt Nga ngỏ ý mời Lục Vân Tiên về Hà Khê – nơi cha nàng làm tri phủ – để trả ơn. Giờ phút này, nếu theo Nguyệt Ngưng về Hà Khê, chàng không chỉ có vàng bạc mà còn có cơ hội vinh hiển trở về vì cha nàng là tri phủ. Tuy nhiên, Vân Tiên dù muốn xin việc để lập công danh, vẫn không màng danh lợi nhờ cho:

Vân Tiên nghe vậy cười ha ha.
“Làm ơn, thật dễ dàng để thấy cách mọi người trả ơn.
“Động lượng này là rõ ràng với nguồn gốc,
“Ai nghiêm trọng hơn cái gì?
“Hãy nhớ câu nói rằng bạn không chung thủy,
“Làm như vậy cũng không anh hùng.
 

Không những thế, Lục Vân Tiên còn tỏ ra là một người tràn đầy nhiệt huyết giúp đời. Đây là khái niệm của anh ấy, phương châm sống của anh ấy. Nói câu đó chứng tỏ Lục Vân Tiên không những thấm nhuần đạo lý của một đấng quân tử như trong sách thánh hiền đã chép (Kiến nghĩa bất trượng nghĩa – Thấy việc phải mà không làm, việc ấy chẳng phải là người dũng). người. ), mà còn tự tin nhận ra mình là anh hùng. Thế là chàng sinh viên họ Lục bước vào đời, khiêm tốn nhưng cũng đầy tự tin, và chính đức tính đáng kính ấy đã khiến Nguyệt Ngư cảm kích trước đức độ của chàng và bằng lòng gắn bó với chàng.

Tương tự như Lục Vân Tiên, Kiều Nguyệt Nga được miêu tả là một cung nữ. Đoạn văn này, Nguyễn Đình Chiểu mượn lời tỏ tình của bà để giới thiệu lai lịch của nhân vật. Theo lời bà tự giới thiệu, chúng tôi được biết bà thuộc dòng dõi Trâm Anh, quê ở huyện Tây Xuyên, “cha bà làm tri phủ vùng Hà Khê”:

Ông nói: “Tôi là Kiều Nguyệt Nga,
“Đứa bé này tên là Kim Liên.
“Quê hương ở huyện Tây Xuyên,
“Cha làm tri phủ vùng Hà Khê.
“Đem quân trả thư,
“Đón con lên đó lập nghiệp.
“Đừng bắt con dám cãi lời cha,
“Dù cách xa vạn dặm cũng không sao!

Qua cuộc đối thoại với Lục Vân Tiên, Kiều Nguyệt Nga hiện lên là một cô gái nhu mì, hiền lành, hiếu thảo. Tuy đường sá xa xôi, nhưng vì cha muốn đưa nàng về Hà Khê để “tu bổ gia đình” nên nàng “dù có xa vạn dặm cũng phải đi”. Kiều Nguyệt Nga là người trọng giai cấp, nàng hiểu rằng nếu không được Lục Vân Tiên cứu thì “trăm năm cũng qua một thoáng”. Cô ấy cũng là một người tôn trọng. Trong hoàn cảnh “vàng bạc không bằng tiền”, nàng năn nỉ “anh cho tôi một lạy tôi sẽ mách” và mời anh về Hà Khê để trả ơn. Cũng qua ngôn ngữ, Kiều Nguyệt Nga hiện lên là một cô gái có học, có đạo đức, hiền lành, nề nếp và khiêm tốn. Nét đẹp của nàng đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến Lục Vân Tiên.

Về nghệ thuật, Truyện Lục Vân Tiên nói chung và đoạn văn này nói riêng thiếu ngôn ngữ trau chuốt, uyên bác của Truyện Kiều Nguyễn Du, nhưng cái mộc mạc, đậm chất Nam Bộ lại là thế mạnh của Nguyễn Đình. Chiêu. Điều này có nguồn gốc từ chính ông nội Doe. Đồ Chiểu là nhà Nho xây dựng trên cội nguồn văn hiến phương Nam. Mặt khác, mục đích sáng tác của ông là truyền đạt luân thường đạo lý cho người dân quê hương. Vì vậy, cách hợp lý nhất để tác động đến suy nghĩ và nhận thức của họ là sử dụng ngôn ngữ đơn giản để “chơi” các vấn đề đạo đức.
 

Thủ pháp nghệ thuật này phù hợp với việc tạo ra những hình mẫu quý ông, quý bà hiểu đạo lý, mang đậm chất Nam Bộ: bộc trực, quyết đoán. Thấy cướp nước hại dân, Lục Vân Tiên không ngần ngại lập tức “bẻ gậy làm càn” để cứu dân, khi hứa trả ơn thì cũng chỉ thản nhiên cười, từ chối trả ơn. Cũng bằng ngôn ngữ mộc mạc Nam Bộ, các nhân vật của Nguyễn Đình Chiểu tuy không được miêu tả sắc nét về tính cách hay chiều sâu nội tâm nhưng lại có vẻ chân thực, gần gũi. Đồng thời, những tác phẩm kinh điển, những câu chuyện lịch sử và những tư tưởng đạo đức trừu tượng cũng được thể hiện một cách giản dị và chân thực.

Ngày nay, điều kiện thưởng thức nghệ thuật đã lớn, nhu cầu thưởng thức nghệ thuật đã thay đổi so với thời Nguyễn Đình Chiểu còn sống, tác phẩm của ông có thể yếu hơn trong việc thu hút công chúng. Tuy nhiên, ngôn ngữ và nhân vật của nó sẽ mãi mãi là ký ức của một thời khi người dân Nam Bộ thường sử dụng cải lương và truyện từ Truyện Lục Vân Tiên để phục vụ nhu cầu tâm linh của họ trong quá trình khai quật. Ngày xưa, truyện Lục Vân Tiên được say sưa hát và kể trong các sự kiện xã hội.