Các yếu tố thực trong truyện:
 * Nhân vật lịch sử: Truyện nhắc đến niên hiệu Thiệu Phong thứ năm (1345) đời nhà Trần, cho thấy tác giả đã cố gắng gắn câu chuyện với một bối cảnh lịch sử có thật.
 * Địa danh: Từ Sơn là một địa danh có thật, góp phần làm cho câu chuyện trở nên chân thực hơn.
 * Các sự kiện lịch sử: Việc Đào Thị được tuyển vào cung, cuộc sống trong cung đình, những nghi lễ, phong tục thời đó đều được miêu tả một cách sinh động, gần gũi với lịch sử.
 * Các nghề nghiệp: Danh kỹ, quan hành khiển, những nghề nghiệp này đều tồn tại trong xã hội phong kiến.
Các yếu tố ảo trong truyện:
 * Câu chuyện tình yêu: Tình yêu giữa Đào Thị và quan Hành khiển là một yếu tố hư cấu, được xây dựng để tạo ra những xung đột và bi kịch trong câu chuyện.
 * Sự kiện bị vu oan: Việc Đào Thị bị vu oan tư thông là một tình tiết hư cấu, được dùng để làm nổi bật lên sự oan khuất và bất công trong xã hội.
 * Các sự kiện kỳ lạ: Việc Đào Thị trốn vào chùa, trở thành ni cô, rồi sau đó trả thù những người đã hãm hại mình là những tình tiết mang màu sắc hoang đường, kì ảo.
Ý nghĩa của các yếu tố thực và ảo:
 * Tạo nên sự hấp dẫn: Sự kết hợp giữa yếu tố thực và ảo tạo nên một câu chuyện hấp dẫn, lôi cuốn người đọc. Các yếu tố lịch sử mang đến sự chân thực, trong khi các yếu tố hư cấu lại tạo ra những tình tiết bất ngờ, gây tò mò.
 * Phản ánh xã hội: Qua câu chuyện của Đào Thị, tác giả muốn phản ánh những vấn đề xã hội thời bấy giờ như: sự bất công, sự oan khuất, tình trạng phụ nữ bị đối xử bất công.
 * Đề cao phẩm chất con người: Dù bị vu oan, bị hãm hại, Đào Thị vẫn giữ được phẩm chất cao quý của mình. Điều này cho thấy tác giả muốn ca ngợi những con người bất khuất, luôn đấu tranh cho công lý.
 * Phê phán những thói hư tật xấu: Truyện lên án những hành vi xấu xa như ghen tuông, hãm hại người khác, đồng thời phê phán những định kiến xã hội đối với phụ nữ.