Nam Cao, một trong những nhà văn tiêu biểu của nền văn học hiện thực phê phán ở Việt Nam, đã thể hiện rõ nghệ thuật xây dựng tình huống truyện đặc sắc qua tác phẩm "Chí Phèo". Tình huống truyện không chỉ là bối cảnh mà còn là yếu tố then chốt, điều kiện để khắc họa tâm trạng và số phận của nhân vật. Trong "Chí Phèo", tình huống truyện mở ra một không gian phức tạp, phản ánh rõ nét hiện thực xã hội thời bấy giờ và khám phá sâu sắc nội tâm nhân vật chính.

Mở đầu tác phẩm, Nam Cao đã khéo léo tạo dựng tình huống cho nhân vật Chí Phèo thông qua việc giới thiệu bối cảnh xã hội thực dân phong kiến. Chí Phèo, một kẻ lương thiện nhưng bị xã hội đẩy vào con đường tha hóa, sống trong cảnh cùng quẫn và tủi nhục. Tình huống của Chí Phèo được thể hiện rõ nét qua sự đối lập giữa khát vọng làm người và hiện thực sống mòn mỏi của những con người bị áp bức. Chính điều này đã tạo nên một tình huống kịch tính, khi mà cuộc đời của Chí Phèo là chuỗi ngày tăm tối, đầy áp lực và bi kịch.

Về nghệ thuật xây dựng tình huống, Nam Cao đã thể hiện sự tinh tế trong cách khắc họa những mối quan hệ giữa các nhân vật, đặc biệt là giữa Chí Phèo và thị Nở. Tình huống Chí gặp thị, một người con gái nghèo khổ như chính anh, chính là một bước ngoặt quan trọng trong cuộc đời của nhân vật. Tình yêu chớm nở giữa hai con người cùng khổ chính là điểm sáng trong bức tranh u ám của xã hội, đồng thời cũng tạo nên sự đấu tranh nội tâm mạnh mẽ trong Chí Phèo. Tình huống này không chỉ mang ý nghĩa cá nhân mà còn phản ánh khát vọng hạnh phúc, tự do, sự trỗi dậy của con người trong hoàn cảnh éo le.

Tuy nhiên, tình huống truyện của Nam Cao còn mang tính bi kịch rõ nét. Khi Chí Phèo muốn rũ bỏ hình ảnh của kẻ cướp, mong được làm người lương thiện, thì xã hội và những định kiến vẫn không buông tha. Tình huống mà Chí Phèo phải đối mặt khi bị từ chối bởi xã hội, từ chối bởi chính thị Nở – người mà anh yêu thương, chính là điểm dừng cuối cùng của bi kịch. Qua đó, Nam Cao đã lột tả sự tàn nhẫn của số phận, khắc sâu vào tâm trí người đọc sự cảm thông đối với những phận đời bất hạnh.

Tóm lại, nghệ thuật xây dựng tình huống truyện trong "Chí Phèo" của Nam Cao không chỉ giúp khắc họa sâu sắc tính cách và số phận nhân vật mà còn phản ánh hiện thực xã hội đầy đau thương và bi kịch. Từ đó, tác giả đã gửi gắm thông điệp nhân đạo, kêu gọi sự đồng cảm từ xã hội đối với những con người bị áp bức, những phận người bị bỏ rơi trong cuộc sống. Tình huống truyện là nhịp cầu kết nối giữa tác phẩm và người đọc, khiến cho "Chí Phèo" trở thành một tác phẩm bất hủ của văn học Việt Nam.