Triết học, như một hình thái ý thức xã hội đặc biệt, không tự nhiên xuất hiện mà gắn liền với sự phát triển của xã hội loài người. Một trong những giai đoạn quan trọng đánh dấu sự ra đời và phát triển ban đầu của triết học là xã hội chiếm hữu nô lệ.
Tại sao triết học lại xuất hiện trong xã hội chiếm hữu nô lệ?
Sự phân hóa xã hội và sự xuất hiện tầng lớp tri thức:
Phân hóa giai cấp: Xã hội chiếm hữu nô lệ là xã hội có sự phân hóa giai cấp rõ rệt giữa chủ nô và nô lệ. Sự phân hóa này tạo ra những mâu thuẫn xã hội sâu sắc, đòi hỏi phải có những lý giải và giải pháp.
Xuất hiện tầng lớp tri thức: Với sự phát triển của sản xuất, một tầng lớp người có thời gian và điều kiện để suy tư, nghiên cứu đã xuất hiện. Họ là những người có khả năng tư duy trừu tượng, tổng hợp và phân tích các hiện tượng xã hội.
Vị thế xã hội: Tầng lớp tri thức này thường có vị thế xã hội cao, được giao nhiệm vụ tư vấn cho vua chúa, giải thích các hiện tượng tự nhiên và xã hội.
Sự phát triển của sản xuất và tư hữu:
Tư hữu xuất hiện: Sự xuất hiện của tư hữu làm nảy sinh những vấn đề về sở hữu, về công bằng, về giá trị... đòi hỏi phải có những lý giải triết học.
Phát triển sản xuất: Sự phát triển của sản xuất đòi hỏi con người phải tìm hiểu về tự nhiên, về quy luật vận động của các sự vật hiện tượng.
Nhu cầu giải thích thế giới:
Tò mò: Con người luôn có nhu cầu tìm hiểu về thế giới xung quanh, về nguồn gốc của vũ trụ, về cuộc sống và cái chết.
Tôn giáo: Ban đầu, con người giải thích thế giới thông qua tôn giáo. Tuy nhiên, với sự phát triển của tư duy, những giải thích mang tính thần thoại không còn thỏa mãn.
Triết học: Triết học ra đời như một nỗ lực để tìm kiếm những lý giải có tính khoa học hơn về thế giới.